آخرين نايب خاص امام زمان عليه السلام ابوالحسن علي بن محمد سمري است. معرف او سومين نايب امام غايب، حسين بن روح است که به دستور حضرت پيش از مرگش در حضور شيعيان او را به - جانشيني خود معين کرد. علي بن محمد از شعبان سال 326 تا نيمه شعبان 329 يعني سه سال نيابت و سفارت امام را بر عهده داشت، و بعد از خود به ديگري وصيت نکرد، بلکه اتمام دوران نيابت خاصه را اعلام نمود. در اين باره اختلاف نظر نيست و اخبار متعددي رسيده که دلالت بر اين معني دارد و اينک چند نمونه: 1 - شيخ الطائفه ابوجعفر طوسي از استادش محمد بن محمد بن نعمان، و حسين بن عبيدالله از ابوعبدالله احمد بن محمد صفواني نقل کرده اند که گفت: ابوالقاسم حسين بن روح به ابوالحسن علي بن محمد سمري امر نيابت را وصيت کرد. سمري هم به همان کارهايي که نوبختي انجام مي داد قيام نمود.



[ صفحه 57]



چون زمان مرگش فرا رسيد، شيعيان به حضورش رسيدند، و از وکيل و جانشين بعد از او پرسيدند. او به اين عنوان کسي را معين نکرد، و گفت: مامور نيستم که به عنوان نايب امام احدي را بعد از خود معرفي کنم [1] 2- در پايان خبري که شيخ صدوق - بعد از ذکر راويان - نقل مي کند آمده: ابوالقاسم نوبختي به ابوالحسن علي بن محمد سمري وصيت کرد. چون وفات سمري فرا رسيد از او خواستند که وصي - بعد از خود را معين کند. او پاسخ داد لله امر هو بالغه خدا را امري است که خود آن را به انجام مي رساند. بنابر اين غيبت کامل و طولاني همان است که بعد از درگذشت سمري - که خدا از او خشنود باد - واقع شد [2] 3- از سمري کراماتي که دلالت بر صداقت و کمال ايمانش دارد نقل شده، از آن جمله است خبري که صدوق در ذي قعده سال 339 از صالح بن شعيب طالقاني - ده سال بعد از شروع غيبت کبري - شنيده. صالح مي گويد احمد بن ابراهيم بن مخلد به من گفت: من در بغداد به حضور مشايخ و علما - که خدايشان رحمت کند - رسيدم. در آن مجلس علي بن محمد سمري بدون مقدمه گفت: خدا علي بن حسين بن بابويه - پدر صدوق را - رحمت کند. مشايخ تاريخ اين روز را يادداشت کردند. بعد خبر رسيد که علي بن حسين بن بابويه



[ صفحه 58]



در همان روز در گذشته است. [و پيش گويي او درست بوده] [3] 4- گروهي از ابوجعفر محمد بن علي بن حسين بن بابويه نقل مي کنند که گفت: ابومحمد احمد بن حسن مکتب به من خبر داد که: در همان سالي که ابوالحسن سمري فوت کرد من در بغداد بودم. چند روز پيش از درگذشت به حضورش رسيدم. او براي مردم توقيعي را بيرون آورد که رو نوشت آن اين است [4] : «به نام خداي فراخ بخشايش مهربان» اي علي بن محمد سمري! خداوند اجر برادرانت را در سوگ تو بزرگ کند. همانا تو از حالا تا شش روز ديگر خواهي مرد، پس امر [حساب و کتاب] خود را جمع و جور کن، و به هيچ کس وصيت مکن که بعد از وفاتت به جاي تو بنشيند، زيرا غيبت کامل واقع شده و ظهوري [براي من] نخواهد بود مگر به اجازه خداي تعالي، و اين پس از مدت درازي خواهد بود که دلها را سختي و قساوت فرا گيرد و زمين از جور و ستم پر گردد. بزودي در بين شيعه من کساني پيدا مي شوند که ادعاي مشاهده و ديدن مرا مي کنند. آگاه باش! هر کس پيش از خروج سفياني و بر آمدن صيحه و بانگي از آسمان ادعاي ديدن مرا بنمايد



[ صفحه 59]



دروغگو و تهمت زننده است. و نيرو و توانايي از آن خداي بلند - پايه بزرگ است و بس. راوي گويد: از روي اين توقيع رو نوشتها تهيه کرديم و از حضورش بيرون رفتيم. چون روز ششم فرا رسيد به سويش بازگشتيم. ديديم نزديک است جان بدهد. به او گفتند: جانشين بعد از تو کيست؟ گفت: خدا را امري است که خود به انجام رساننده آن است. اين بگفت و درگذشت، و آخرين سخني که از او شنيده شد همين بود. خداي از او راضي باد و او را نيز خشنود کناد. نکته شيخ ابوجعفر طوسي پس از شرح حال سفيران چهارگانه امام زمان و مدعيان دروغين مي نويسد: ظهور معجزات بر دست اين نواب دليل واضحي است بر امامت آن که به او منسوب بودند، يعني امام غايب. [5] .