واقعه غيبت امام قائم عليه السلام سالها پيش از وقوع از زبان ائمه اطهار به اصحاب گوشزد شده بود، و براي آنان رويدادي ناشناخته و حادثه اي غير منتظره نبود. آنان هم براي ابلاغ اين حادثه استثنايي و نادر الوقوع به آيندگان، و بحثهايي که در اطراف آن پيش مي آيد و جواب اشکالهايي که به ذهن مي گذرد



[ صفحه 27]



کتابهايي با نام مشترک کتاب الغيبه يا الغيبه تاليف کردند، بطوري که ما هم اکنون در ماخذ کهن به نام کتابهايي در اين زمينه بر مي خوريم که اصحاب حضرت موسي بن جعفر و امام رضا عليهما السلام نوشته و از اين پيش آمد خبر داده اند. [1] بنابر اين از يکصد سال پيشتر نه تنها وقوع غيبت امام دوازدهم پيش گويي شده، بلکه تاليفاتي مستقل به نام کتاب الغيبه نيز تحرير شده بود، که بعد از فرا رسيدن زمانش عينا به وقوع پيوست و آن پيش گوييها با رويدادهاي خارجي مطابق شد، و صحت احاديث رسيده از اهل بيت رسول (ص) درباره غيبت مهدي موعود (ع) به اثبات رسيد. هر چند اين کتب براي ما بر جا نمانده، ولي در دسترس دو مولف مورد بحث ما بوده، که گاه بعضي از آنها را نام مي برند، چنان که شيخ طوسي در کتاب رجال و فهرست خود برخي از اين کتب را ذکر مي کند. از جمله اين کتابها که مولفين آنها از اصحاب ائمه بوده اند و سالها پيش از غيبت نوشته شده، چند کتاب معتبر را که مورد استفاده علماي قرن چهارم و پنجم قرار گرفته نام مي بريم: کتاب الملاحم تاليف علي بن مهزيار اهوازي از اصحاب جواد الائمه (ع). کتاب ديگري به نام کتاب القائم نيز داشته که هر دو درباره غيبت و ظهور حضرت مهدي (ع) است. المشيخه تاليف حسن بن محبوب سراد (م 224) در موضوع غيبت.



[ صفحه 28]



الغيبه تاليف فضل بن شاذان نيشابوري (م 260) که از علماي معروف اماميه و مورد تکريم امام يازدهم بوده است. [2] وجود اين کتب که حاوي اخبار رسيده درباره غيبت است اهميت وقطعيت موضوع را مي رساند. بخصوص که برادران اهل سنت نيز در اصل وجود مهدي موعود با ما همداستانند و بسياري از خصوصياتش را هم نقل کرده اند. [3] در اين باب کتاب المهدي تاليف مرحوم آيت الله سيد صدرالدين صدر نيکو مرجع و ناقل احاديث از ماخذ علماي سني است، و کتاب منتخب الاثر في الامام الثاني عشر تاليف آيت الله صافي گلپايگاني اخبار محدثين شيعه و سني هر دو را در بردارد. در برخي از اين کتابها کما بيش توقيعات صادره از ناحيه امام غايب نقل شده، اما تا آنجا که نويسنده بررسي کرده از تاليفات کهن و نزديک به رمان غيبت که بخشي مستقل و کامل به توقيعات اختصاص داده، يکي کمال الدين و ديگري کتاب الغيبه طوسي است که چاپ شده، و بدين جهت نويسنده نيز اين دو اثر قديمي و موثق را ماخذ و مرجع اصلي خود در نقل توقيعات قرار داد. اما توقيعاتي که در پايان کتاب الاحتجاج طبرسي آمده در دو ماخذ ما نيز هست. البته از کتاب اصول کافي (باب الحجه) که



[ صفحه 29]



قدمت بيشتري دارد نيز در جاي خود بهره گرفته توقيعات را نقل کرده ايم. [4] .