موضوع ديگري که در باب حقوق و جايگاه مردم در مدنيت اسلامي بايد مورد اشاره قرار گيرد، شيوه برخورد زمامداران با مردم است که در ادامه بحث به مواردي از آن به عنوان نمونه اشاره خواهيم کرد:

الف: صداقت با مردم

در مدنيت اسلامي حق مردم است که به صورتي روشن و شفاف از امور کشور آگاه باشند و لذا مسئولين بايد بدون دغلبازي، فريب کاري و پنهان کاري با مردم رفتار



[ صفحه 373]



کنند. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرموده اند:

ما من وال يلي رعية من المسلمين فيموت و هو غاش لهم الا حرم الله عليه الجنة. [1] .

يعني در حکومت اسلامي هر کس در هر سمتي که باشد، اگر با نيرنگ و فريب با مردم رفتار کند، خداوند پس از مرگ بهشت را بر او حرام مي کند.

ب: مدارا با مردم

زمامداران اسلامي موظفند که با مردم به نرمي و مهرباني و دلسوزي رفتار کنند، نه با خشونت و درشتي و سنگدلي. در فرهنگ اسلامي، دستگاه مديريت جامعه بايد همچون پدري مهربان و دلسوز رفتار کند. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرموده اند:

«أنا و علي ابوا هذه الامة» [2] .

يعني من و علي پدران اين امتيم. امام رضا عليه السلام نيز فرموده اند:

«الامام، الأمين الرفيق و الوالد الرقيق و الاخ الشفيق» [3] .

يعني امام، رفيقي امانت دار و پدري مهربان و برادري دلسوز است.

بر همين اساس است که امام علي عليه السلام مالک اشتر را به مهرباني با همه شهروندان حتي شهروندان غير مسلمان توصيه مي فرمايند:

«و اشعر قلبک الرحمة للرعية، و المحبة لهم، و اللطف بهم، و لا تکونن عليهم سبعا ضاريا تغتنم أکلهم، فانهم صنفان: اما أخ لک في الدين، أو نظير لک في الخلق».

يعني قلب خويش را نسبت به مردم خود لبريز از مهر و محبت و لطف کن و با آنان همانند درندگاني که در انتظار دريدن شکار خويش اند مباش، زيرا آنها يا



[ صفحه 374]



«هم کيش» تو هستند و يا «هم نوع» تو. و نيز در حکم محمد بن ابي بکر مي نويسند:

«فاحفض لهم جناحک و ألن لهم جانبک وابسط لهم وجهک و آس بينهم في اللحظة و النظرة» [4] .

يعني بالهاي محبت خود را براي آنها بگستر و پهلوي نرمش و ملايمت را بر زمين بگذار و چهره خويش را براي آنان گشاده دار و تساوي در درنگ و نگاه به آنان را مراعات کن.

آيا در هيچ مدنيت ديگري مي توان نظير اين «مردم گرايي» را مشاهده کرد؟!

و اما آنچه که از جنگ و خونريزي در آغاز قيام حضرت مهدي عليه السلام روايت شده است نه براي قتل و غارت مردم که براي نجات مردم از زورگوياني است که با مقاومت سرسختانه خود مانع دستيابي مردم به سعادت و آسايش و عدالت فراگير مي شوند.

ج: منت نگذاشتن بر مردم

در مدنيت اسلامي زمامداران خدمتگزاران مردم اند و هيچ منتي بر مردم ندارند. امام علي عليه السلام در عهد نامه مالک اشتر مي فرمايند:

اياک و المن علي رعيتک باحسانک أو التزيد فيما کان من فعلک [5] .

يعني از منت گذاشتن بر مردم و بزرگ نمايي کار خويش بپرهيز.