[ صفحه 14]



سيد مرتضي به فنون مختلف و علوم گوناگون عصر خويش آراسته و در تمامي آنها به قدرتي وافر دست يافته بود. او پس از تدريس اصول واستخراج حقايق و حل مشکلات علمي و رسيدن به مرتبه اي و الا در فقاهت و فتوي، عهده دار رياست طائفه شيعيان اماميّه پس از «شيخ مفيد» گشت. طالبان علم و جويندگان حقايق از اطراف و اکناف دنياي اسلام بسويش روي آورند و او در راستاي فرونشاندن عطش آنان و رفع مشاکل عقيدتي و کلامي آنان، کتابها نوشت. «مسائل ديلميّه»، «مسائل طوسيه»، «مسائل مصريّه»، «مسائل موصليّه» و غير آن هر کدام نام کتابي يا رساله اي مستقل است که توسط او در همين زمينه نگاشته شده است.

او در علم کلام و احتجاج با مخالفين قدرتي چشمگير داشت و کتابهاي «شافي»، «امالي مرتضي»، «ابطال القياس»، «الانتصار في الفقه»، «انقاذ البشر»، «تقريب الاصول»، «تکملة الغرر و الدرر»، «تنزيه الانبياء»، «الحدود و الحقايق»، «الخلاف في اصول الفقه»، «ديوان شعر» و دهها کتاب ديگر در تفسير آيات و حقايق وحي و مسائل مختلف عقيدتي و فقهي تنها بخشي از فيوضات آن وجود گرامي است که تنها معدودي از آنها به دست ما رسيده و چه بسا حتّي ذکر همه کتب وتأليفات او در کتابهاي مربوطه موجود نباشد. عدد کتابها و رسائل سيد مرتضي که ذکري از آنها در کتب مختلف شده است بيش از هفتاد مجلّد است.



[ صفحه 15]



او علاوه بر تأليف کتب، همّت بسياري بر تربيت و تعليم شاگردان زبده داشت، و در طول عمر سراسر تلاش و خدمت خود، هزاران نفر از جويندگان علوم الهي و معارف اهلبيت (عليهم السلام) را از سر چشمه زلال و پر فيض حکمت و دانش خويش سيراب ساخت.

در عظمت او کافي است که بزرگاني همچون «شيخ طوسي» و «سلاّر ديلمي» و «ابو صلاح حلبي» و «کراجکي» و... به دست تواناي او و با کمک هاي علمي و تربيتي او، به اوج قلّه هاي دانش و فرهنگ شيعي دست يافته اند.

آن بزرگوار در ربيع الاول سال 436 هجري قمري در بغداد به ديدار الهي شتافت، و فرزندش بر جنازه اش نماز گزارد و در خانه اش مدفون گشت. بعدها جسد مطهّرش را به آستان مقدس امام حسين (عليه السلام) در کربلا انتقال دادند.