دوران دانش اندوزي و سپس ورود او در صحنه هاي مختلف علمي واجتماعي، همگي در بغداد صورت گرفت. او کسب معارف و فراگيري آداب مختلف را در محضر فقيه مورد عنايت صاحب العصر (عليه السلام)، عالم بزرگوار، شيخ مفيد آغاز کرد. و معروف است که مادر سيد رضي و سيد مرتضي زمانيکه دست آندو را گرفته و در حاليکه دو کودک تازه سال بيش نبودند آنان را به محضر شيخ مفيد آورده و مي گويد: (يا شيخ علّمهما الفقه) شيخ مفيد به تأويل خوابي که ديشب ديده بود پي مي بَرَد. او ساعتي قبل از طلوع فجر همانروز حضرت زهرا (عليها السلام) را در خواب مي بيند که دست امام حسن و امام حسين (عليهما السلام) را گرفته نزدش مي آورند و مي فرمايند: (يا شيخ علّمهما الفقه).

آنان طي چندين سال در محضر شيخ مفيد به مدارجي عالي دست مي يابند، و سيد مرتضي با بهره گيري از آموخته هاي ارزشمند خويش، به مصاحبت و مجالست با ديگر علماي بزرگ آن عصر همچون «سهل بن احمد ديباجي» و «ابو عبدالله مرزباني» و «ابو الحسن جندي» و «احمد بن محمد بن عمران کاتب» مي پردازد و از آنان نيز دانشهاي فراوان مي اندوزد.



[ صفحه 10]



از بررسي تاريخ سيد مرتضي و مطالعه پاره اي از رسائل و کتابهاي او که به دست ما رسيده است مي توان دريافت که مهمترين اساتيد و بزرگترين مشايخي که سيد مرتضي دانش ها و آداب خويش را مديون آنها مي داند مرحوم «شيخ مفيد» و «ابو عبدالله مرزباني» هستند.

امّا «شيخ مفيد» از نام آورترين علماي شيعه و يکي ان برجسته ترين چهره هاي تاريخ تشيّع است و رياست طائفه اماميّه در آن دوران، تنها بر عهده او قرار گرفت و اقوال و آراي شيعه در مجالس درس و کتابهاي او تجلّي يافت. سيد مرتضي در زمينه هاي مختلف فقه و اصول و تفسير و علم کلام از او بهره هاي فراوان برد و سپس زماني که خود داراي نظر مستقل گرديد، کتابها و رسائل و مقالات زيادي در اين ابواب نگاشت.

و امّا «ابو عبداللّه مرزباني»، از پيشتازان فرهنگي عصر خويش و از بنيانگزاران سبکهاي ادبي عرب و يکي از رهبران معتزله و نامداران عرصه روايت است. در آن دوران خانه او مقصد دانشمندان و ادب دوستان بود، و همواره همه وسايل لازم از کتاب و دفتر و قلم گرفته تا غذا و وسيله آسايش در اختيار آنان قرار مي داد و اصراري فراوان داشت که از هر دانشمندي که به ديدارش مي آمد چيزي فرا گيرد و به هر دانش پژوهي که به سراغش مي آمد چيزي بياموزد، و در اين بين خود جز به تأليف و تصنيف کتب، همّت نميورزيد. سيد مرتضي در کتاب «غرر» و غير آن، شعرها و روايات و معاني لغات را اکثراً از او نقل مي کند.