امـام عـصـر(عـج) در دوران غيبت کبري همچون دوران غيبت صغري سفرا و نمايندگاني در ميان امّت دارد. تـفـاوتـي کـه از ايـن جـهـت بـيـن دو دوران وجـود دارد، در خـاص و عـام بـودن نـمايندگان و چگونگي ارتباط آنان با آن حضرت است.

امـام زمـان (عـج) در دوران غـيـبـت کـبـري فـرد خـاصـي را به عنوان نايب خود تعيين نکرد، بلکه مـعـيـارهـايـي ارائه داد و از امـّت خـواسـت در مـشـکـلات ديـنـي و مسائل جاري خود به افراد واجد ملاکها و شرايط تعيين شده رجوع کنند.

امـام (ع) ضـمن پاسخ به مسائلي که توسط چهارمين سفير آن حضرت در آخرين روزهاي حياتش از مـحـضـر آن بـزرگـوار اسـتـفـسـار کـرده بـود، در مـورد حـوادث و مسائل جاري فرمود:

(اَمَّا الْحـَوادِثُ الْواقـِعـَةُ فـَارْجـِعـُوا فـيـهـا اِلي رُواةِ حَديثِنا فَاِنَّهُمْ حُجَّتي عَلَيْکُمْ وَ اَنَا حُجَّةُ اللّهِ عَلَيْهِمْ.)

اما در مورد حوادث و پيشامدهايي که رخ مي دهد، به راويان حديث ما رجوع کنيد، زيرا آنان حجت من بر شما هستند و من حجّت خدا بر آنان هستم.

امـام (ع) در ايـن توقيع شريف (راويان حديث) را که مصداق آن فقها و مجتهدان علوم ديني هستند، به عنوان (حجّت) خود بر مردم معرفي کرد و بدين سان ارکان فقاهت و مرجعيّت را در دوران غيبت کبري استوار ساخت و ولايت و سرپرستي آنان را به ولايت خود گره زد.

پـيـش از امـام زمـان (عـج) پـدر بـزرگـوارش امـام عـسـکـري (ع) بـه نقل از امام صادق (ع) براي فقهايي که عنوان نيابت حضرت وليّ عصر(عج) را دارند و مردم مي بايست بدانان رجوع کنند، معيارها و شرايطي بيان کرده است:

(اَمـّا مـَنْ کـانَ مـِنَ الْفـُقـَهـاءِ صائِنًا لِنَفْسِه، حافِظًا لِدينِه، مُخالِفًا عَلي هَواهُ مُطيعًا لِاَمْرِ مَوْلاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ يُقَلِّدُوهُ).

آن کـس از فـقيهان که از نفسش مراقبت و از دينش نگهباني کند و مخالف هوا و هوس و مطيع فرمان مولايش باشد، بر مردم لازم است که از وي پيروي کنند.

تـفـاوت ديـگـر در چـگـونـگـي ارتـبـاط آنـان بـا امـام زمـان (عـج) اسـت. نـايبان خاص، افتخار شـرفـيابي به حضور امام (ع) را داشتند و مشکلات و خواسته هاي شيعيان را به صورت کتبي يـا شـفـاهـي به آن بزرگوار منتقل کرده، پاسخ لازم را از امام مي گرفتند؛ ولي نايبان عام از چـنـين افتخاري بي بهره اند و آنچه آنان را با مولايشان مرتبط مي سازد، همان علقه و رابطه معنوي و ولايي است.