توضيح سه دعاء اول به ترتيب است، زيرا که در دعاء اول قبولي نماز را طلب مي کند، و چون نماز قبول شد گناهان بنده مي ريزد و از گناه پاک مي شود، و چون بنده از گناه پاک شد دعايش مستجاب مي گردد.

در سوره 11 هود آيه 116 و أقم الصلوة طرفي النهار و زلفا من الليل أن الحسنات يذهبن السيئات ذلک ذکري للذاکرين.

يعني نماز را برپاي دار در دو طرف روز؛ و در پاره اي از اوائل شب زيرا که حسنات مي برد گناهان را، اين موعظه اي است براي پند پذيران

و ابن عباس و مفسرين گويند که مراد از حسنات نمازهاي پنج گانه است که گناهان را از بنده زائل مي کند؛ و از عثمان نقل است که با سلمان زير درختي بوديم، سلمان شاخه ي خشکي از آن را گرفته حرکت داد، برگهاي آن ريخت پس گفت نمي پرسي چرا چنين کردم، عثمان از علت آن سئوال نمود گفت: ان المسلم اذا توضأ فاحسن الوضوء، ثم صلي الصلوات الخمس تحاتت خطاياه کما



[ صفحه 323]



يتحات هذا الورق.

يعني مسلم چون وضوء بسازد و آن را نيک بجا آورد پس نمازهاي پنجگانه را بگزارد، گناهان او مي ريزد مانند اين برگها که فرو مي ريزد:

و از ابي امامه نقل است که با رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در مسجد نشسته بوديم که مردي آمد و گفت يا رسول الله من مستحق حدي شده ام. فرمود در نماز با ما بودي. گفت: آري. فرمود: خدا حد تو و گناه تو را آمرزيد

و از حضرت امير عليه السلام رسيده که با رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در مسجد مهياي نماز بوديم که مردي آمد و گفت گناهي کرده ام رسول خدا (ص) جواب او نداد و مشغول نماز شد. پس از نماز آن مرد کلام خود را اعاده نمود؛ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود آيا با ما نماز نخواندي و وضوي خود را نيک بجا نياورده اي، گفت آري، فرمود اين نماز کفاره گناهان تو است. و در خبر است که حضرت امير عليه السلام روزي از اصحاب پرسيد. چه آيه از قرآن بنده را بيشتر از آيات ديگر اميدوار به رحمت مي کند. يکي گفت آيه ي ان الله لا يغفر أن يشرک به [1] و يغفر مادون ذلک لمن يشاء. فرمود خوب است ولي چنين نيست. ديگري گفت آيه [2] و من يعمل سوء أو يظلم نفسه ثم يستغفر الله يجد الله توابا رحيما فرمود نيک است وليکن نه چنين است، بعضي گفتند آيه 54 سوره 39 زمر: قل يا عبادي الذين الذين أسرفوا لاتقنطوا من رحمة الله فرمود خوب است ولي



[ صفحه 324]



چنين نيست، دسته ي ديگري گفتند آيه 129 سوره 3 آل عمران ألذين اذا فعلوا فاحشة أو ظلموا أنفسهم ذکرو الله فاستغفروا لذنوبهم و من يغفر الذنوب الا الله.

فرمود نيکو است ولي چنين نيست، پس صداها بلند کرده که ما ديگر آيه ي مناسب تر از اين آيات نمي دانيم، فرمود از حبيب خود رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم شنيدم که فرمود اميدوار کننده ترين آيات قرآني اين آيه است و اقم الصلوة طرفي النهار تا آخر، پس فرمود يا علي قسم به خدائي که مبعوث کرد مرا که بشير و نذير باشم؛ هر گاه يکي از شما وضو بسازد گناهان از اعضاء او مي ريزد، پس چون در نماز روي و دل خود را متوجه خدا کند؛ از نماز فارغ نشده که مانند روزي که از مادر متولد شده هيچ گناهي بر او نباشد: پس فرمود هر چه بين اين نماز تا نماز ديگر گناهي کند چنين بخشيده شود، پس فرمود يا علي انما منزلة الصلوة الخمس لا متي کنهر جار علي باب أحدکم لو کان علي جسده درن ثم اغتسل في ذلک النهر خمس مرات، أکان يبقي في جسده درن و کذلک و الله الصلوات الخمس لامتي.

منزلت نمازهاي پنجگانه براي امت من مثل نهري است که جاري بر در خانه اي از شما، پس چه گمان مي برد يکي از شما که بر بدن او چرکي باشد پس خود را در آن نهر 5 مرتبه بشويد آيا در بدن او چرکي مي ماند، همچنين است نمازهاي پنجگانه براي ايشان:



[ صفحه 325]



و ديگر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود ما من صلوة يحضر وقتها الا نادي ملک بين يدي الناس قوموا الي نيرانکم ألتي أو قدتموها علي ظهورکم فأطفؤها بصلوتکم.

يعني هيچ نمازي نيست که وقت آن برسد مگر آنکه فرشته اي در برابر شما نداء مي کند که برخيزيد به سوي آتش هاي گناه که آن را بر پشت خود افروخته ايد پس آن را به نماز خود خاموش سازيد.

توضيح - در سه جمله آخر اين عبارت که براي دنيا دعا مي کند اول طلب رزق مي کند زيرا که قوام زندگي برزق است. پس طلب رفع هموم و غموم مي کند: زيرا که شخص مهموم آسودگي ندارد؛ پس از آن طلب رفع حاجات مي کند.

اصل - وأقبل الينا بوجهک الکريم، و اقبل تقربنا اليک وانظر الينا نظرة رحيمة، نستکمل بها الکرامة عندک ثم لا تصرفنا عنا بجودک.

اعراب - وأقبل امر من باب الافعال، و الظرفان متعلقان به و الکريم صفة لوجهک و اقبل امر من قبل علي وزن علم، و تقربنا مصدر من باب التفعل و هو مفعول و مضاف. و الظرف متعلق به، و انظر امر، و نظرة مفعول مطلق، و رحيمة صفة لها، نستکمل متکلم، و الکرامة مفعول، و عندک ظرف.

ترجمه - و به توجه کرديم خود به سوي ما رو کن، و تقرب ما را به درگاه خود قبول فرما و به نظر رحمت به سوي ما نظر کن، تا بدان



[ صفحه 326]



عزت خود را نزد تو کامل سازيم. و به کرم خود آن عزت را از ما زايل مگردان

شرح - کريم از صفات بزرگ خدا است، و کريم يعني جامع خير و شرف و فضائل و هر چه هر که از او بخواهد بي عوض و منت به او ببخشد، و سخي کسي را گويند هر چه به کسي ببخشد نظر به عوض دارد، و در جمله اول، دعا مي کني که خدايا به صفت کرمت به ما توجه فرما اشاره به اينکه عملي که سزاوار تو باشد يا عوضي ندارم و از تفضل خود نظر عنايتي به ما بنما، و در جمله دوم دعا مي کني که تقرب و عبادات ما را به تفضل خود قبول فرما، و در جمله سوم دعا مي کني که به رحمت بي منتهاي خود نظري به ما کن. تا آنکه کرامت و عزت خود را در مقام بندگي و کسب اخلاق به حد کمال رسانيم، که نتيجه ي بندگي رسيدن به اخلاق کريمه است، که رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود بعثت لاتمم مکارم الاخلاق و سئوال کردند، از مکارم اخلاق جواب داده شد ألعفو عمن ظلمک، و صلة من قطعک. و اعطاء من حرمک، و قول الحق و لؤ علي نفسک يعني اخلاق کريمه در سه چيز است. 1- عفو کني از هر که تو را ستم کند. 2- پيوند دوستي کني با هر که از خويشان که خويش را از تو ببرد، 3- راست گوئي اگرچه بر ضرر تو باشد، و در جمله ي چهارم از خدا طلب مي کني که آن کرامت و عزتي را که از عقايد و اعمال صالحه براي من حاصل شود، از من سلب مکن و آن را تا آخر عمر باقي دار که بهترين حالات براي بنده آن است که



[ صفحه 327]



با ايمان کامل از دنيا برود که در صفحه 311 شرح آن گذشت