در غيبت عده اي از شيعيان پاک نهاد که اعتقاد کامل به شخصيت اخلاقي و مذهبي آنها بود و به درستي و ديانت بين ارادتمندان ائمه عليهم السلام اشتهار خاص داشتند به نيابت ولي عصر که واسطه بين امام زمان و شيعيان باشند برگزيده شدند.

نواب ولي عصر در غيبت صغري متجاوز از صد نفر بوده اند که هر کدام در يکي از شهرهاي شيعه نشين واسطه بين مردم و امام به شمار مي رفتند از آن جمله قاسم بن علا که قبلا جريانش نقل شد در شهر ران آذربايجان افتخار اين نمايندگي را داشت.

ولي چهار نفر از اين نمايندگان امتياز خاصي داشتند که در هر زمان واسطه اصلي آنها بودند. ساير نواب توقيعات و خواسته ها و نيازهاي مردم را توسط يکي از اين چهار نفر که در زمانشان بود به عرض امام مي رساندند در حقيقت اين چهار نفر بدون واسطه به امام عليه السلام دسترسي داشتند و ديگران به وساطت اينها.

اولين نايب از اين چهار نفر شيخ ابو عمرو عثمان بن سعيد عمري است که در زمان امام علي النقي و امام حسن عسکري نيز وکيل اين دو امام بود و به امانت و وکالت او هر دو امام عليهماالسلام تصريح



[ صفحه 120]



فرموده اند و همچنين مولي صاحب الزمان به نيابت او تصريح فرمود.

دومين نايب، ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد عمري است که پسر شيخ ابو عمر نايب اول بود پس از درگذشت پدرش افتخار مقام او را يافت و به دستور ولي عصر عليه السلام پدرش او را به جانشيني خود منصوب کرد.

محمد بن عثمان داراي چند کتاب بود که از فرمايشات امام حسن عسکري و امام زمان استفاده کرده بود در سال سيصد و پنج از دنيا رفت و مدت پنجاه سال به نيابت اشتغال داشت که اموال مردم را مي پذيرفت و توقيعات با همان خطي که در زمان امام حسن عسکري در امور دنيا و دين و جواب سوالات بوسيله پدرش براي اشخاص مي رسيد در زمان او نيز خواسته هاي مردم با همان توقيعات جواب داده مي شد.

سومين سفير شيخ ابوالقاسم حسين بن روح پسر ابي بحر نوبختي است که بعد از محمد بن عثمان به مقام نيابت خاصه رسيد، به دستور امام او را محمد بن عثمان تعيين نمود حسين بن روح مردي دانشمند و مورد اعتماد تمام حتي اهل سنت بود نايب دوم محمد بن عثمان بيش از ده نفر در اطرافش بودند که حسين بن روح يکي از آنها بشمار مي رفت او از سايرين کمتر مورد توجه محمد بن عثمان بود. جعفر بن احمد بن متيل به اندازه اي با محمد بن عثمان خصوصي بود و مورد توجه او قرار داشت و رفت و آمد در خلوت و آشکار مي کرد که ارادتمندان ائمه همه ترديدي نداشتند که او به نيابت انتخاب خواهد شد.

ولي بر خلاف تصور آنها به دستور امام ابوالقاسم حسين بن روح



[ صفحه 121]



تعيين گرديد، تمام پذيرفتند حتي جعفر بن احمد بن متيل. همان طوري که در زمان محمد بن عثمان عهده دار کارهاي او بود در زمان حسين بن روح نيز سمت پيشکاري او را داشت. در سال 326 حسين بن روح از دنيا رفت و مدت سفارت او بيست و يک يا بيست و دو سال بود.

چهارمين نايب خاص که پس از درگذشت او ديگر نايب خاصه پايان يافت و غيبت کبري شروع گرديد شيخ ابوالحسن علي بن محمد سمري رحمة الله عليه است که به تصريح حسين بن روح و بامر امام جانشين او شد. ابوالحسين علي بن محمد سمري در سال سيصد و بيست و نه از دنيا رفت و غيبت صغري پايان پذيرفت.