مشهور است که در زمان ظهور امام زمان (عج) مؤمن محض و کافر محض به دنيا بر مي گردند. اولا: کافر بعد از آنکه مرد وضع آخرت را مشاهده کرده و يقين به مبدا و معاد پيدا مي کند، چطور ممکن است در بازگشت به دنيا «کافر» باشد. مؤمن نيز که دوره تکليف خود را گذرانيده چگونه مجددا مکلف خواهد شد؟

پاسخ: کسي که در مدت حياتش حجت الهي بر او تمام گرديده، و آيات و بينات الهي را مشاهده نموده و ايمان نياورد، و بيانات پيامبران در او اثري نکرد، اگر هزاران



[ صفحه 264]



مرتبه بميرد و زنده شود، ايمان نخواهد آورد. زيرا که اگر ايمان آوردني بود همان مرتبه اوليه ايمان مي آورد. و سرش اين است که چنين شخصي حيات انساني ندارد، و حيواني بيش نيست. اما آنچه مورد سوال است که کافر پس از ديدن اوضاع عالم برزخ، هرگاه رجوع به دنيا کرد، مؤمن خواهد شد، خيلي اشتباه شده، و از بياني که ذکر گرديد - ان شاء الله - رفع شبه مي شود.

کافر پس از رجوع به دنيا مثل حيات اوليه اش مشغول به دنيا و شهوات آن خواهد گرديد، و آنچه را که مشاهده نموده از اوضاع موت و برزخ، فراموش مي کند، و اگر هم متذکر شود آنان را به منزله خوابي وحشتناک براي خود قرار مي دهد. و خلاصه کسي که اهل نسيان و فراموشي شد، هزار مرتبه هم که بميرد و زنده شود همان حيوان اولي است، و کسي که اهل عناد و کفر شد در جميع عوالم چنين خواهد بود.

اما سوال از حال مؤمن در زمان رجعت، بايد گفت که در آن زمان تکليف نيست، بلکه براي رسيدن مؤمن به بعضي از مراتب جزاي ايمان و اعمال حيات اوليه خود، که عبارت از ديدن سلطنت اهل بيت عليهم السلام و به آن شاد گرديدن است مي باشد. و نيز ممکن است براي بعضي از مؤمنين علاوه بر آنچه ذکر شد يک نوع تکليفي باشد که در حيات اوليه اش به واسطه حوادث واقعه موفقيت پيدا نکرده بود، از قبيل رسيدن به درجه شهادت در رکاب امام عليه السلام، اگر مورد آرزوي او بوده، که ممکن است در زمان ظهور به دنيا برگردد، تا به اين مرتبه از کمال نايل شود.

آري، بنا بر روايات شريفه، مؤمني که قبل از اجل حتمي او کشته شده باشد، در زمان ظهور، رجعت مي نمايد تا بقيه عمر اولش را درک نمايد و به سعادت فايز گردد. و مؤمني که به سعادت شهادت در راه خدا نرسيده و مرده باشد، بر مي گردد، تا به فيض شهادت که مورد آرزويش بوده، برسد. [1] .



[ صفحه 265]