پاسخ: حافظ محمد بن يوسف گنجي شافعي، بعد از آنکه اين روايت نبوي را از ابن عباس روايت نموده است که: «امتي که من در اول و عيسي در آخر و مهدي در وسط آنها باشيم، هرگز به هلاکت نمي افتند».

در توضيح آن چنين مي نويسد: «اينکه مي فرمايد: حضرت عيسي (ع) در آخر آن است، مقصود اين نيست که حضرت عيسي (ع) بعد از حضرت مهدي (عج) مي ماند، زيرا به دلايلي اين صحيح نيست. اول اينکه پيغمبر اکرم (ص) فرمود: بعد از مهدي (ع) زندگي لذت و خير ندارد. دوم اينکه حضرت مهدي (عج) امام آخر الزمان است، و در هيچ يک از احاديث، بعد از او امام ديگري ذکر نشده است و ممکن نيست که مردم بعد از حضرت مهدي (عج) بدون امام باشند.

پس اگر گفته شود که بعد از او حضرت عيسي (ع) امام امت است، با گفته پيغمبر (ص) که مي فرمايد: «بعد از مهدي خيري در زندگي نيست» نمي سازد، زيرا اگر حضرت عيسي (ع) در ميان قومي باشد، معني ندارد که خير از ميان آنها برود، و اگر گفته شود که حضرت عيسي (ع) به عنوان نيابت حضرت مهدي (عج) مي ماند، مقام پيغمبري وي با نيابت امام وفق نمي دهد؛ و اگر بگويند: که مستقلا بر مردم امامت خواهد کرد، باز هم صحيح نيست، زيرا اين توهم براي عوام امت اسلام پيش مي آيد که دين اسلام به آيين مسيحيت انتقال يابد، و اين کفر است!

پس لازم است که روايت را درست معني کنيم. به نظر من معني روايت اين است که پيغمبر (ص) مي فرمايد: «نخستين دعوت کننده به اسلام من هستم و مهدي در وسط، و



[ صفحه 211]



عيسي در آخر آن خواهد بود». و نيز ممکن است مقصود از: «و المهدي في وسطها» اين باشد که حضرت مهدي (عج) بهترين امت اسلام است، زيرا او امام اين امت مي باشد و بعد از ظهور او، حضرت عيسي (ع) از آسمان فرود آمده و او را تصديق کرده و به وي کمک و مساعدت نموده صحت ادعاي امام را براي مردم اثبات مي کند. بنابراين، مطابق روايت مزبور، حضرت عيسي (ع) آخرين مصدق موعود (ع) است. [1] .

و شايد مراد اين باشد که: آمدن حضرت مهدي (عج) قبل از نزول حضرت عيسي (ع) است؛ بنابراين حضرت مهدي (عج) در وسط خواهد بود؛ و منظور از وسط ما قبل آخر است و وسط حقيقي نيست. چون حضرت عيسي (ع) بعد از حضرت مهدي (عج) مي آيد، در آخر خواهد بود، و بودن وي با حضرت مهدي (عج) منافاتي ندارد. پس در اين روايت دليلي نيست که حضرت عيسي (ع) بعد از حضرت مهدي (عج) مي ماند.