پاسخ: پيش از اين گفتيم که در زمان غيبت صغري، چهار نفر بودند که سوالهاي مردم را خدمت امام مهدي (ع) برده و جواب کتبي آنها را باز مي گرداندند. اين پاسخهاي کتبي از ناحيه امام را اصطلاحا «توقيع» [1] مي گويند.

البته در زمان غيبت کبري نيز عده اي، توقيعاتي از امام زمان دريافت نموده اند، که بدانها اشاره خواهيم کرد.

اما راجع به قسمت دوم سوال، گفته شده که خود آن حضرت، نويسنده توقيعات بوده است، البته اين سخن، شواهدي هم دارد که به چند نمونه بسنده مي نماييم:

محمد بن عثمان عمري گويد: «از ناحيه مقدسه امام توقيعاتي صادر شد که خطش را خوب مي شناسم.» [2] .

اسحاق بن يعقوب مي گويد: توسط محمد بن عثمان مسائل مشکلي را به حضور مقدس امام فرستادم و جوابش را به دستخط مبارک حضرت امام زمان (عج) دريافت نمودم.» [3] .

شيخ صدوق (ره) مي گفت: «توقيعي که به خط امام زمان (عج) براي پدرم صادر شده بود، اکنون نزد من موجود است.» [4] .



[ صفحه 100]



اما در بعضي اخبار آمده است: «توقيعات صاحب الامر به دست محمد بن عثمان صادر مي شد، به همان خطي که در زمان پدرش، عثمان بن سعيد، صادر مي گشت». [5] .

بنابراين ممکن است بعضي از توقيعات به خط امام (ع)، و بعضي به خط نواب خاص بوده باشد.

از جمله توقيعات حضرت ولي عصر (عج)، توقيعي است که به شيخ مفيد مرحمت فرموده اند:

«للاخ السديد و الولي الرشيد، الشيخ المفيد، ابي عبدالله محمد بن محمد بن النعمان، آدام الله اعزازه، من مستودع العهد الماخوذ علي العباد.»

بسم الله الرحمن الرحيم

«اما بعد، سلام عليک ايها الولي المخلص في الدين، المخصوص فينا باليقين...»

«به برادر استوار و درست کردار رشيد و هدايت يافته، شيخ مفيد، ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان - که خدا عزت و احترامش را پايدار بدارد - از سوي آنکه خزانه عهد و پيماني است که خداوند از بندگان گرفته است.

سلام بر تو اي دوست با اخلاص در دين! که در اعتقاد به ما از روي علم و يقين امتياز داري. در منظر تو خداوندي را که جز او خدايي نيست، سپاس گزارده، و از او، درود و رحمت بر آقا و مولا و پيامبران، حضرت محمد (ص)، و نيز خاندان پاکش را خواستاريم.

و تو را آگاه مي کنيم که به ما اجازه داده شده، که تو را به شرافت و افتخار مکاتبه مفتخر مي سازيم، و موظف مي کنيم تا آنچه به تو مي نويسيم، به دوستان ما، که نزد تو مي باشند برساني؛ دوستاني که خداوند به اطاعت از خود گراميشان بدارد، و با حراست و عنايت خود امورشان را کفايت کند، و مشکلاتشان را برطرف سازد. پس تو به آنچه



[ صفحه 101]



که يادآور مي شويم متوجه و آگاه باش و در رسانيدن آن به کساني که اعتماد به آنها داري بر طبق آنچه که براي تو - اگر خدا بخواهد - ترسيم و تعيين مي کنيم، عمل کن.

ما اگر چه هم اکنون در مکاني دور از جايگاه ستمگران سکونت گزيده ايم که خداوند صلاح ما و شيعيان با ايمانمان را تا زماني که حکومت دنيا به دست تبهکاران مي باشد، در اين کار به ما ارائه فرموده است. با اين حال بر اخبار و احوال شما آگاهيم و هيچ چيز از اوضاع شما بر ما پوشيده نيست...

ما در رسيدگي و سرپرستي شما، کوتاهي و اهمال نکرده ايم، و ياد شما را از خاطر نبرده ايم، و اگر جز اين بود، دشواريها و مصيبت ها بر شما فرود مي آمد و دشمنان، شما را ريشه کن مي کردند.

پس تقواي الهي پيشه کنيد، و ما را ياري دهيد تا از فتنه اي که به شما رو مي آورده، شما را نجات بخشيم؛ فتنه و آشوبي که هر کس مرگش فرا رسيده باشد، از آن هلاک مي گردد، و آن کس که به آرزوي خويش رسيده باشد، از آن دور ماند و آن فتنه، نشانه نزديک شده حرکت و جنبش ما و آگاه ساختن شما به امر و نهي خداست، و خداوند نور خود را تمام خواهد کرد، گر چه مشرکان را خوش نيايد...

هر يک از شما بايد کاري کند که وي را به محبت و دوستي ما نزديک کند، و از آنچه خوشايند ما نبود، و باعث کراهت و خشم ماست، دوري گزيند. زيرا امر ما ناگهان فرا مي رسد، در هنگامي که توبه و بازگشت بر او سودي ندارد و پشيماني او از گناه، از کيفر ما نجاتش نمي بخشد.

خداوند راه رشد و هدايت را به شما نشان دهد و به رحمت خود وسايل توفيق را به آساني برايتان فراهم سازد.» [6] .



[ صفحه 102]