پاسخ: اوضاع پر اختناق و عدم پذيرش مردم سبب شد که امام زمان (عج) از نظرها پنهان شود، و طبيعي است که امام در زمان غيبت صغري مردم را به حال خود وانگذارد، لذا در اين زمان به وسيله چهار سفير مخصوص خود، با مسلمانان در حال تماس بود، و بسياري از نيازمنديهاي مردم را از طريق نمايندگان خود، برطرف مي نمود.

مشخصات آن سفيران و نايبان بدين شرح و قرار است:

1- عثمان بن سعيد عمري: وي به قبيله «بني عمرو بن عامر» منسوب بوده است و از يازده سالگي افتخار خدمتگزاري به خاندان رسالت را داشته و از اصحاب امام هادي و حضرت عسکري عليهما السلام به شمار مي رفت. او که وکيل مخصوص امام عسکري (ع) بود آنچنان مورد وثوق و اطمينان آن حضرت بود که درباره وي و فرزندش «محمد بن عثمان» فرمود: «عمري و فرزند او مورد وثوق من هستند، هر چه از من به شما نقل کنند، حقيقتي است که از من شنيده اند و نقل مي نمايند؛ هر دو نفر آنها، مورد اعتماد من هستند، به سخنان ايشان گوش فرا دهيد و دستوراتشان را اجرا کنيد.» [1] .

عثمان بن سعيد، از معدود افرادي بود که در شرايط خاص آن زمان، از طرف امام عسکري (ع) اجازه داشت که حضرت مهدي (عج) را در خانه حضرتش به طور مکرر زيارت کند. وي در سال 300 هجري قمري وفات يافت.

2- محمد بن عثمان: او فرزند اولين نايب و وکيل امام عصر (عج) است که زمان حضرت عسکري (ع) را درک نموده است. دوران نيابت و سفارتش طولاني تر از او بود



[ صفحه 96]



و همواره نامه هاي شيعيان را به حضور امام زمان (عج) رسانيده و پاسخ کتبي آنها را باز مي گرداند.

محمد بن علي بن الاسود قمي گويد: محمد بن عثمان، قبري براي خويش تهيه کرد، علتش را پرسيدم، گفت: «از جانب امام (ع) مامورم که کارهايم را جمع و جور کنم». دو ماه بعد از اين واقعه دار دنيا را وداع گفت. [2] .

محمد بن عثمان، در حدود 50 سال عهده دار نيابت بود، و در سال 304 يا 305 هجري قمري درگذشت.

3- حسين بن روح نوبختي: وي در روزگار خويش به عقل و درايت اشتهار داشت. حسين بن روح از نزديکان و رازداران محمد بن عثمان بود که به فرمان امام زمان (عج) بعد از وفات محمد، نيابت امام را به عهده داشت.

وقتي بيماري محمد بن عثمان شدت يافت، گروهي از بزرگان و معروفان شيعه، خدمتش رسيده از جانشين خود سوال نمودند، جواب داد:

«حسين بن روح جانشين من و وکيل مورد اعتماد حضرت صاحب الامر (ع) است و در کارها به وي رجوع کنيد، من از جانب امام مامورم که حسين بن روح را به نيابت منصوب گردانم.» [3] .

وي در ماه شعبان سال 326 هجري قمري از دنيا رفت.

4- علي بن محمد سمري: چهارمين و آخرين نايب و سفير امام زمان (عج) علي سمري يا سميري است، که امام به خود او نوشته و دستور داده بود که تو، آخرين نايب مخصوص من هستي، ديگر نبايد کسي را به جاي خود معرفي کني.

احمد بن ابراهيم گويد: روزي علي بن محمد سمري بدون مقدمه فرمود: خدا «علي بن بابويه قمي» را رحمت کند. حاضرين تاريخ اين کلام را يادداشت نمودند. بعدا خبر



[ صفحه 97]



رسيد که علي بن بابويه، در همان روز از دنيا رفته است. خود سمري نيز، در سال 329 وفات نمود. [4] .

اين بود توضيح مختصري پيرامون نايبان خاص امام عصر (عج) در زمان غيبت صغري، و اما بعد از مرگ آخرين سفير، باب نيابت خصوصي بسته شد، و غيبت کبري آغاز گرديد.