پاسخ: پيش از پرداختن به اسباب و علل غيبت امام مهدي (عج)، لازم به ذکر است: از روايات چنين استفاده مي شود که علت و فلسفه واقعي غيبت آن امام بر بشر پوشيده است، و جز خدا و پيشوايان معصوم عليهم السلام کسي نسبت به آن اطلاع کافي و کامل ندارد. چنانکه عبد الله بن فضل هاشمي روايت کرده که از حضرت صادق شنيدم مي فرمود: «صاحب الامر غيبتي دارد که ناچار از آن است، به طوري که اهل باطل در آن ترديد مي کنند.

عرض کردم: يابن رسول الله! چرا غيبت مي کند؟ فرمود: به علتي که به ما اجازه نداده اند آشکار سازيم. عرض کردم: چه حکمتي در غيبت اوست؟ فرمود: همان حکمتي که در غيبت سفيران و حجتهاي پيش از او بوده است، حکمت غيبت قائم ظاهر نمي شود مگر بعد از آمدن خود او، چنان که حکمت سوراخ کردن کشتي توسط خضر و کشتن آن بچه و تعمير ديوار، براي حضرت موسي (ع) ظاهر نگشت، مگر موقعي که خواستند از هم جدا شوند.» [1] .

اين روايت و روايات ديگر مثل اين، اشاره دارد که علت واقعي غيبت حضرت را نمي توان گفت و هر سبب و علتي که بيان مي گردد، هر چند مي تواند علت باشد، اما علت حقيقي نيست.

اما بعضي از علل غيبت حضرتش را که مي توان با اسناد به روايات ذکر نمود، بدين ترتيب مي باشند:



[ صفحه 84]



1- امتحان و آزمايش: غيبت آن حضرت سبب مي شود تا نفاق پنهان عده اي آشکار شود و ايمان حقيقي محبان و شيعيان واقعي امام (ع) در کوره ولايت امام غايب (عج) از ناخالصي ها و دورويي ها و سست مايه ها جدا و پاک شود، و در يک کلام مؤمن از منافق معلوم گردد.

جعفر جعفي گويد: به امام باقر (ع) عرض کردم: فرج شما کي خواهد رسيد؟ فرمود: «هيهات، هيهات! فرج، نخواهد رسيد تا شما غربال شويد (و سه بار تکرار کرد) و افراد آلوده بروند و افراد پاک و مخلص باقي بمانند.» [2] .

و نيز موسي بن جعفر (ع) فرمود: «هنگامي که پنجمين فرزند امام هفتم غايب شد، مواظب دين خويش باشيد، تا مبادا کسي شما را از دين خارج کند! اي پسرک من! براي صاحب الامر به ناچار غيبت خواهد بود، به طوري که عده اي از مؤمنين از عقيده خود بر مي گردند، همانا خدا به وسيله غيبت، بندگانش را «امتحان» مي نمايد.» [3] .

2- بيعت نکردن با ستمکاران: در روايات متعددي، يکي از علل غيبت امام (ع) عدم بيعت با کسي بيان شده است. حسن بن فضال مي گويد: علي بن موسي الرضا (ع) فرمود: گويا شيعيانم را مي بينم که هنگام مرگ سومين فرزندم (امام عسکري) در جستجوي امام خود همه جا را مي گردند اما او را نمي يابند. عرض کردم: به چه دليل؟ فرمود: زيرا امامشان غايب مي شود، عرض کردم: چرا غايب مي شود؟ فرمود: براي اينکه وقتي با شمشير قيام نمود بيعت کسي در گردنش نباشد. [4] .

3- ترس از گزند دشمنان: گفته شد که با تولد مهدي موعود (عج) همه ستمگران و ظالمان به وحشت افتادند، و از آنجا که مرگ و انقراض حکومت ظالمانه و اعمال غير انساني خود را دردست پرتوان امام (ع) مي دانستند و مي دانند، لذا جان امام مهدي (عج)



[ صفحه 85]



تهديد مي شود، لذا در روايات يکي ديگر از غلل غيبت، حفظ جان حضرتش از تعرض و گزند دشمنان ذکر شده است؛ چنانکه زراره بن اعين از امام صادق (ع) روايت کند که فرمود: اي زراره! قائم ما ناچار از اين است که غيبت کند. عرض کردم: براي چه؟ فرمود: از جان خود بيم و ترس دارد. پس حضرت با دست به شکم خود اشاره کرد. [5] .

البته بديهي است که اين تماس با عدم اراده خداوند به ظهور آن حضرت توأم است، و گرنه او نيز مانند پدران بزرگوارش از کشته شدن در راه خدا ترسي ندارند.

شيخ طوسي (ره) مي نويسد: هيچ علتي مانع از ظهور آن حضرت نيست، جز اينکه مي ترسد کشته شود. زيرا اگر جز اين بود، جايز نبود که پنهان شود، بلکه ظاهر مي گشت و هر گونه ناراحتي و آزاري را متحمل مي شد. زيرا مقام رفيع امامان و همچنين انبياي عظام و بزرگواري آنها، به واسطه ناملايماتي بود که در راه دين خدا متحمل مي شدند. [6] .