الذين ان مکناهم في الارض. اقاموا الصلوة و آتو الزکاة و آمروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور.

ياران خدا کساني هستند که هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را بر پا مي دارند و زکات را مي پردازند و امر به معروف و نهي از منکر مي نمايند و پايان همه کارها از آن خداست.

با توجه به آنچه در آخرين آيات گذشته ذکر شده که خداوند وعده دفاع از مومنان را داده است. پيوند آيه مورد بحث و آيات قبلي با آن روشن مي شود.



[ صفحه 152]



در اين آيات نخست مي گويد:

خداوند به کساني که جنگ از طرف دشمنان بر آنها تحميل شده اجاره ي جهاد داده است. چرا که آنها مورد ستم قرار گرفته اند.

سپس اين اجازه را با وعده ي پيروزي از سوي خداوند قادر متعال تکميل کرده مي فرمايد و خدا قدرت بر ياري کردن آنها دارد.

سپس توضيح بيشتري درباره ي اين ستمديدگاني که اذن دفاع به آنها داده شده است مي دهد. و منطق اسلام را در زمينه اين بخش از جهاد روشن تر مي سازد و مي گويد:

همان کساني که به ناحق از خانه و لانه خود اخراج شدند. و تنها جرم آنان اين بود که مي گفتند: پروردگار ما خداوند يکتاست.

بديهي است اقرار به توحيد و يگانگي خدا افتخار است نه جرم و گناه. اين اقرار چيزي نبود که به مشرکان حق دهد آنها را از خانه و زندگيشان آواره سازند و مجبور به هجرت از مکه به مدينه سازند. بلکه اين تعبير لطيفي است که براي محکوم کردن طرف در اين گونه موارد گفته مي شود.

از باب مثال به شخصي که در برابر خدمت و نعمت ناسپاسي کرده مي گوييم: گناه ما اين بود که به تو خدمت کرديم.

اين کنايه ايست از بي خبري طرف که در برابر خدمت بي توجهي کرده است سپس به يکي از فلسفه هاي تشريع جهاد اشاره مي نمايد و مي گويد:

اگر خداوند از مومنان دفاع نکند. و از طريق اذن جهاد بعضي را به وسيله بعضي دفع ننمايد. ديرها و صومعه ها و معبدهاي يهود و نصارا



[ صفحه 153]



و مساجدي که نام خدا در آن ياد مي شود ويران مي گردد.

آري اگر افراد با ايمان و غيور دست روي دست بگذارند و تماشاچي فعاليتهاي ويرانگرانه طاغوتها و مستکبران و افراد بي ايمان و ستمگر باشند و آنها ميدان را خالي ببينند اثري از معابد و مراکز عبادت الهي نخواهند گذارد.

چرا که معبدها جاي بيداري است و محراب ميدان مبارزه و جنگ است و مسجد در برابر خودکامگان سنگر است. و اصولا هر گونه دعوت به خداپرستي بر ضد جباراني است که مي خواهند مردم همچون خدا آنها را بپرستند. و لذا اگر آنها فرصت پيدا کنند. تمام اين مراکز را با خاک يکسان خواهند کرد.

اين يکي از اهداف تشريع جهاد و اذن در مقاتله و جنگ است.

و در آيه مورد بحث که توضيحي است درباره ي ياران حق که در آيه قبل وعده ياري به آنها داده شده است چنين مي گويد:

آنها کساني هستند که هرگاه در زمين به آنها امکان و توانايي دهيم. نماز را بپا داشته و زکات را به مستحق آن داده و به معروف امر نموده و از منکر نهي کنند و عاقبت کارها به دست خداوند است.

آنها هرگز پس از پيروزي. همچون خودکامگان و جباران. به عيش و نوش و لهو و لعب نمي پردازند و در غرور و مستي فرو نمي روند. بلکه پيروزيها و موفقيتها را نردباني براي ساختن خويش و جامعه قرار مي دهند.

آنها پس از قدرت يافتن. تبديل به يک طاغوت جديد نمي شوند. ارتباطشان با خدا محکم و با خلق خدا نيز مستحکم است.



[ صفحه 154]



چرا که نماز سمبل پيوند با خالق است و زکات رمزي براي پيوند با خلق و امر به معروف و نهي از منکر پايه هاي اساسي ساختن يک جامعه سالم محسوب مي شود.

و همين چهار صفت براي معرفي اين افراد کافي است و در سايه آن ساير عبادات و اعمال صالح و ويژگيهاي يک جامعه با ايمان و پيشرفته فراهم است.

واژه ها

مکنا: از ماده ي تمکين است و تمکين به معناي فراهم ساختن وسائل و ابزار کار است. اعم از آلات و ادوات لازم يا علم و آگاهي کافي و توان و نيروي جسمي و فکري.

معروف: به معناي کارهاي خوب و حق است.

منکر: به معناي کارهاي زشت و باطل است.

و بدين جهت که معروف براي هر انسان پاک سرشتي شناخته شده و منکر ناشناس است و يا اينکه معروف هماهنگ با فطرت انساني و منکر ناهماهنگ است به معروف و منکر تعبير شده است.

در بعضي از روايات اسلامي آيه ي مورد بحث به حضرت مهدي موعود عليه السلام و يارانش و يا آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم به طور عموم تفسير شده است.

به روايتي در همين مورد از امام باقر عليه السلام توجه فرماييد.

عن ابي جعفر عليه السلام في قوله:

الذين ان مکناهم في الارض. اقاموا الصلوة و آتو الزکاة فهذه الآية لآل محمد عليهم السلام الي آخر الآية و المهدي و اصحابه يملکهم الله مشارق الارض و مغاربها و يظهر



[ صفحه 155]



الدين. و يميت الله به و اصحابه البدع و الباطل کما امات السفهة الحق حتي لا يري اثر الظلم و يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنکر.

امام باقر عليه السلام در تفسير اين آيه ي شريفه مي فرمايد:

اين آيه براي آل محمد عليهم السلام است تا آخر آيه، خداوند حضرت مهدي عليه السلام و اصحابش را مالک و مسلط بر مشارق و مغارب زمين خواهد ساخت و دين را آشکار و غالب خواهد فرمود: و خداوند به وسيله ي او و اصحابش بدعتها و باطل را از بين خواهند برد. همچنانکه سفيهان حق را ميرانده باشند. تا جائيکه اثري از ظلم ديده نشود. (و امر به معروف و نهي از منکر نمايند). [1] .