و يومئذ يفرح المومنون بنصر الله.

و در آن روز مومنان خوشحال خواهند شد.

مفسران بزرگ همگي اتفاق دارند که آيات نخستين اين سوره بدين سبب نازل شد که در آن هنگام که پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در مکه بود. و مومنان در اقليت قرار داشتند جنگي ميان ايرانيان و روميان درگرفت و در اين نبرد ايرانيان پيروز شدند مشرکان مکه اين پيروزي را به فال نيک گرفتند و دليل بر حقانيت شرک خود دانستند و گفتند:

ايرانيان مجوسي هستند و مشرک. اما روميان مسيحي هستند و اهل کتاب همانگونه که ايرانيان بر روميان غلبه کردند. پيروزي نهايي از آن شرک است و طومار اسلام به زودي پيچيده خواهد شد و ما پيروز مي شويم.

گرچه اينگونه نتيجه گيريها پايه و مايه اي نداشت اما در آن جو و محيط براي تبليغ در ميان مردم جاهل خالي از تأثير نبود.

لذا اين امر بر مسلمانان گران آمد.

آيات نخستين سوره روم نازل شد و قاطعانه گفت: گرچه ايرانيان در اين نبرد پيروز شدند. اما چيزي نمي گذرد که از روميان شکست خواهند خورد و حتي حدود زمان اين پيشگويي را نيز بيان داشت و گفت اين امر فقط در طول چند سال به وقوع مي پيوندد.

اين پيشگويي قرآن که از يکسو نشانه اعجاز اين کتاب آسماني و اتکاء آورنده ي آن به علم بي پايان پروردگار به عالم غيب است و از سوي ديگري نقطه ي مقابل تفأل مشرکان بود. مسلمانان را طوري دلگرم ساخت



[ صفحه 133]



که حتي مي گويند بعضي از آنان با مشرکان روي اين مسأله شرط بندي مهمي کردند.

و در آيه مورد بحث خداوند مي افزايد که اگر امروزکه روميان شکست خوردند مشرکان خوشحال شدند. در آن روز که روميان غالب شدند مومنان خوشحال خواهند شد.

آري خوشحال مي شوند به نصرت الهي.

در اينکه منظور از خوشحالي مسلمانان در آن روز چيست؟ جمعي گفته اند: منظور خوشحالي از پيروزي روميان است. هر چند آنها نيز در صف کفار بودند اما چون داراي کتاب آسماني بودند پيروزي آنها بر مجوسيان مشرک يک مرحله از پيروزي توحيد بر شرک به حساب مي آيد.

و بعضي افزوده اند: مومنان از اين خوشحال شدند که اين حادثه را به فال نيک گرفتند و دليلي بر پيروزي آنها بر مشرکان. و يا اينکه شادي آنان از اين بود که عظمت قرآن و صدق پيشگويي قاطع آن که خود يک پيروزي مهم معنوي براي مسلمين محسوب مي شد در آن روز ظاهر گشت.

اين احتمال نيز بعيد به نظر نمي رسد که پيروزي روميان مقارن بود با يکي از پيروزيهاي مسلمين بر مشرکان بخصوص اينکه در بعضي از کلمات مفسران بزرگ آمده که اين پيروزي مقارن پيروزي (بدر) و يا مقارن (صلح حديبيه) بود که آن نيز در نوع خود يک پيروزي بزرگ محسوب مي شد مخصوصا تعبير به (نصرالله) نيز تناسب با اين معنا دارد.



[ صفحه 134]



خلاصه مسلمانان در آن روز از جهات مختلفي خوشحال شدند.

1- از پيروزي اهل کتاب بر مجوسيان که صحنه اي از غلبه خداپرستي بر شرک بود.

2- از پيروزي معنوي به خاطر ظهور اعجاز قرآن.

3- و از پيروزي مقارن آن که احتمالا (صلح حديبيه) يا يکي ديگر از فتوحات مسلمين بود.

عن ابي عبدالله الصادق عليه السلام في قول الله عزوجل.

(و يومئذ يفرح المومنون بنصر الله).

قال في قبورهم بقيام القائم عليه السلام.

امام صادق عليه السلام درباره ي اين آيه شريفه مي فرمايد:

منظور از خوشحالي مومنان در آن روز خوشحالي و سرور آنان در قبرهايشان نسبت به قيام و ظهور حضرت قائم عليه السلام مي باشد. [1] .