ولنذيقنهم من العذاب الادني دون العذاب الاکبر لعلهم يرجعون.

ما آنها را از عذاب نزديک (اين دنيا) قبل از عذاب بزرگ (آخرت) مي چشانيم شايد باز گردند.

به دنبال بحثي که پيرامون گنهکاران و مجازات دردناک آنها در آيات قبل گذشت، در آيه مورد بحث و آيات بعدي به يکي از الطاف خفي الهي در مورد آنان که همان مجازاتهاي خفيف دنيوي و بيدارکننده است اشاره مي کند. تا معلوم شود خدا هرگزنمي خواهد بنده اي گرفتار عذاب جاويدان شود.



[ صفحه 130]



به همين دليل از تمام وسايل بيدار کننده براي نجات آنها استفاده مي کند براين اساس پيامبران الهي را مي فرستد. کتب آسماني نازل مي کند. نعمت مي دهد به مصيبت گرفتار مي سازد. و اگر هيچ يک از اينها سودي نداشت، چنين کساني جز آتش دوزخ سرنوشتي نخواهند داشت و لذا مي فرمايد:

ما آنها را از عذاب نزديک اين دنيا قبل از عذاب بزرگ آخرت مي چشانيم شايد بيدار شوند و باز گردند.

عذاب ادني معناي گسترده اي دارد که غالب احتمالاتي را که مفسران به طور جداگانه در تفسير آن نوشته اند در برمي گيرد.

از جمله اينها بعضي گفته اند منظور از عذاب ادني:

1- مصائب و درد و رنجهاست.

2- قحطي و خشکسالي شديد هفت ساله اي که مشرکان مکه به آن گرفتار شدند تا آنجا که مجبور گشتند از لاشه ي مردارها تغذيه کنند.

3- ضربه ي شديديست که بر پيکر آنها در جنگ بدر وارد شد و مانند اينها و اما اينکه بعضي احتمال داده اند منظور از عذاب ادني عذاب قبر يا مجازات در رجعت است صحيح به نظر نمي رسد. زيرا با جمله (لعلهم يرجعون) سازگار نيست.

و اما عذاب اکبر. به معناي روز قيامت است که از هر مجازاتي بزرگتر و دردناکتر است.

حال در اينکه چرا ادني که به معناي نزديکتر است در برابر اکبر که به معناي بزرگتر است قرار گرفته (در حالي که يا بايد ادني در مقابل ابعد که به معناي دورتر است باشد و يا اصغر در مقابل اکبر قرار گيرد)



[ صفحه 131]



نکته اي نهفته است که بعضي از مفسران به آن اشاره کرده اند و آن اينکه عذاب دنيا داراي دو وصف است، کوچک بودن و نزديک بودن و به هنگام تهديد مناسب نيست که روي کوچک بودن آن تکيه شود. بلکه بايد روي نزديک بودنش تکيه گردد.

و عذاب آخرت نيز داراي دو وصف است. دور بودن و بزرگ بودن و در مورد آن نيز مناسب اين است که روي بزرگ بودنش تکيه شود. نه دور بودنش و تعبير به لعل در جمله ي (لعلهم يرجعون) به خاطر اين است که چشيدن عذابهاي هشدار دهنده علت تامه براي بيداري نيست. بلکه جزء علت است و نياز به زمينه ي آماده دارد و بدون اين شرط به نتيجه نمي رسد و کلمه ي لعل اشاره به اين حقيقت است.

ضمنا از اين آيه يکي از فلسفه هاي مهم مصائب و بلاها و رنجها که از سوال انگيزترين مسائل در بحث توحيد و خداشناسي و عدل پروردگار است روشن مي گردد. [1] .

محمد بن الحسن الشيباني، في کشف البيان قال: روي عن جعفر الصادق عليه السلام في معني الآية: ان الادني: القحط و الجدب و الاکبر خروج القائم المهدي عليه السلام بالسيف في آخر الزمان.

محمد بن حسن شيباني در کتاب ارزشمند (کشف البيان) مي گويد: از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام درمعناي اين آيه روايت شده است که فرمود عذاب ادني عبارتست از قحطي و خشکسالي و عذاب اکبر عبارتست از خروج قائم مهدي عليه السلام با شمشير در آخر الزمان. [2] .



[ صفحه 132]