ولو تري اذ فزعوا. فلا فوت و اخذوا من مکان قريب.

و اگر بيني هنگامي که فريادشان بلند مي شود و هراسان مي گردند اما نمي توانند از عذاب الهي بگريزند و آنها را از مکان نزديکي (از آنجا که حتي انتظارش را ندارند) مي گيرند (از درماندگي آنها تعجب خواهي کرد.)



[ صفحه 123]



در اين آيه و آيات بعدي که آخرين آيات سوره سبأ است با توجه به بحثهايي که پيرامون مشرکان لجوج در آيات پيشين گذشت.

بار ديگر خطاب به رسول صلي الله عليه و آله و سلم کرده و وضعيت اين گروه را به هنگام گرفتاري در چنگال عذاب الهي مجسم مي سازد که چگونه آنها پس از گرفتاري به فکر ايمان مي افتند اما ايمانشان سودي نخواهد داشت.

حال در اينکه اين هراس و فرياد و فزع مربوط به چه زماني است در ميان مفسران گفتگو است.

برخي آن را مربوط به عذاب دنيا يا هنگام مرگ دانسته اند و بعضي آن را مربوط به مجازات روز قيامت مي دانند.

ولي در يکي از آيات بعدي تعبيريست که نشان مي دهد اين آيات همه مربوط به دنيا و عذاب لحظه ي جان دادن است چرا که در آخرين آيه مي گويد:

ميان آنها و آنچه مورد علاقه آنها بود جدايي افکنده شود. همانگونه که قبل از آن درباره ي گروههاي ديگري از کفار اين عمل انجام گرفت. [1] .

اين تعبير با عذاب روز قيامت سازگار نيست. چرا که در آن روز همه مردم براي حساب و کتاب يک جا جمع مي شوند.

چنانکه در آيه (102) سوره هود چنين آمده است.

آن روزيست که همه مردم در آن جمع مي شوند و روزيست که همه آن را مشاهده مي کنند.

و در آيه (50) از سوره ي واقعه چنين مي خوانيم:



[ صفحه 124]



بگو اولين و آخرين همگي براي وقت روز معين جمع آوري مي شوند.

بنابراين منظور از جمله ي (اخذوا من مکان قريب) اين است که اين افراد بي ايمان و ستمگر نه تنها نمي توانند از حوزه ي قدرت خدا فرار کنند، بلکه خدا آنها را از جايي گرفتار مي کند که بسيار به آنها نزديک است.

آيا فرعونيان در امواج نيل که سرمايه افتخار آنها بود دفن نشدند. و آيا قارون در ميان گنجهايش به زمين فرو نرفت و آيا قوم سبا که داستانشان در همين سوره آمده است از نزديکترين مکان يعني همان سد عظيمي که قلب آبادي آنها و مايه حيات و حرکت آنان بود گرفتار نگشتند، بنابراين خداوند آنها را از نزديکترين مکان گرفتار مي سازد تا قدرت نمايي او را بدانند.

بسياري از پادشاهان ظالم به وسيله نزديکترين افرادشان به قتل رسيدند و نابود شدند و بسياري از قدرتمندان ستمگر از درون خانه هايشان آخرين ضربت را خوردند.

و اگر مي بينيم در روايات فراواني که از طريق شيعه و سني نقل شده، اين آيه تطبيق بر خروج سفياني و لشکر او شده است که آنها در آستانه قيام مهدي عليه السلام خروج مي کنند و بر ضد طرفداران آن حضرت بپا مي خيزند و به هنگام حرکت به سوي مکه به قصد تسخير آن در صحرا گرفتار مي شوند. و زمين لرزه ي شديدي سبب شکافتن زمين و فرو رفتن آنها در زمين مي شود. در حقيقت بيان يکي از مصاديق (اخذ و امن مکان قريب) است که آنها از نقطه اي که زير پايشان است گرفتار چنگال



[ صفحه 125]



عذاب الهي مي شوند.

مرحوم علامه ي مجلسي: در کتاب ارزشمند بحارالانوار، روايات فراواني از امام باقر عليه السلام و پيامبر گرامي اسلام در اين زمينه نقل کرده که نشان مي دهد يکي از مصاديق آيه مورد بحث مسأله خروج (سفياني) به هنگام قيام مهدي عليه السلام است که خداوند آنها را از نزديکترين مکان گرفته و نابود مي کند. [2] .

قال ابو جعفر عليه السلام: يکون لصاحب هذا الامر غيبة، و ذکر حديثا طويلا يتضمن غيبة صاحب الامر عليه السلام و ظهوره الي ان قال عليه السلام: فيدعوا الناس (يعني القائم عليه السلام) الي کتاب الله و سنة نبيه صلي الله عليه و آله و سلم و الولاية لعلي بن ابي طالب عليه السلام) الي کتاب الله و سنة نبيه صلي الله عليه و آله و سلم و الولاية لعلي بن ابي طالب عليه السلام و البرائة من عدوه و لا يسمي احدا حتي ينتهي الي البيداء، فيخرج اليه جيش السفياني فيأمر الله الارض، فتأخذهم من تحت اقدامهم.

و هو قول الله عزوجل. (و لو تري اذ فرعوا. فلا فوت و أخذوا من مکان قريب و قالوا امنا به) يعني بقائم آل محمد) و قد کفروا به (يعني بقائم آل محمد) الي آخر السوره.

فلا يبقي منهم الا رجلان، يقال لهما وتر و وتير من مراد وجوههما في اقفيتهما. يمشيان القهقري. فيخبران الناس بما فعل باصحابهما.

امام باقر عليه السلام فرمود:

البته صاحب اين امر را غيبتي خواهد بود و سخني طولاني بيان داشت که متضمن غيبت و ظهور حضرت صاحب الامر عليه السلام است تا



[ صفحه 126]



آنجا که امام عليه السلام فرمود:

پس صاحب الامر. مردم را به کتاب خدا و سنت پيامبرش صلي الله عليه و آله و سلم و ولايت علي بن ابيطالب و بيزاري از دشمنش دعوت مي کند. ولي نام کسي از دشمنان را نمي برد. تا آنگاه که به بيداء رسد. سپاهيان سفياني به سويش خروج کنند.

پس خداوند به زمين فرمان مي دهد که آنان را از زير پاهايشان بگيرد و همين است معناي قول خداوند عزوجل.

(و اگر اي رسول ما) کافران را ببيني هنگامي که هراسانند پس هيچ از عذابشان فوت و زائل نشود و از جايگاه نزديکي گرفته شوند و گويند به او ايمان آورديم) يعني و گويند به قائم آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم ايمان آورديم (و حال آنکه از بيش به او کفر ورزيده اند) يعني به قائم آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم تا آخر سوره.

پس کسي از آنان باقي نمي ماند مگر دو مرد بنام (وتر و وتير) از قبيله ي مراد. که صورتهايشان در پشتهايشان خواهد بود که به پشت راه خواهند رفت و آنچه بر سر يارانشان آمد را به مردم خبر مي دهند. [3] .