و السماء ذات البروج.

سوگند به آسمان که داراي برجهاي بسيار است.

نام گذاري اين سوره به سوره بروج به تناسب همين سوگنديست که در آيه اول اين سوره آمده.

اين سوره، سوره ي استقامت و پايمردي و شکيبايي در برابر فشارهايي است که از ظالمان و مستکبران بر مومنان وارد مي شود و در لابلاي آيات آن وعده ي نصرت الهي نهفته است.

بروج جمع برج است که در اصل به معناي قصر است و برخي آن را به معناي چيز ظاهر و آشکار مي دانند و نام گذاري قصرها و عمارتهاي بلند و مرتفع را به اين نام به خاطر وضوح و ظهورشان دانسته اند به همين جهت قسمت مخصوصي از ديوار اطراف شهر يا محل اجتماع لشکر که بروز و ظهور خاصي دارد برج ناميده مي شود.

و زماني هم که زنان زينت خود را آشکار سازند (تبرج) گويند.

حال برجهاي آسماني يابه معناي ستارگان درخشان و روشن آسمان است و يا به معناي صورتهاي فلکي است يعني مجموعه اي از ستارگان که در نظر ما شباهت به يکي از موجودات زميني دارد.

سوگند به هر يک از اين معاني باشد حکايت از عظمت آن مي کند. عظمتي که شايد در آن زمان در نظر عرب روشن نبود ولي امروز براي ما کاملا شناخته شده است.

هر چند بيشتر به نظر مي رسد که منظور از برجهاي همان ستارگان درخشان آسماني باشد.



[ صفحه 60]



به روايتي جالب پيرامون اين آيه توجه فرماييد.

قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم ذکر الله عزوجل عبادة و ذکري عبادة و ذکر علي عبادة و ذکر الائمة من ولده عبادة.

و الذي بعثني بالنبوة و جعلني خير البرية.

ان وصيي لافضل الاوصياء و انه لحجة الله علي عباده و خليفته علي خلقه و من ولده الائمة الهداة بعدي.

بهم يحبس الله العذاب عن اهل الارض. و بهم يمسک السماء ان تقع علي الارض الا باذنه.

و بهم يمسک الجبال ان تميد بهم.

و بهم يسقي خلقه الغيث.

و بهم يخرج النبات. اولئک اولياء الله حقا و خلفاءوه صدقا عدتهم عدة الشهور. و هي اثنا عشر شهرا. و عدتهم عدة نقباء موسي بن عمران.

ثم تلا صلي الله عليه و آله و سلم هذه الآية: و السماء ذات البروج.

ثم قال: اتقدر يا ابن عباس: ان الله يقسم بالسماء ذات البروج.

و يعني به السماء و بروجها.

قلت: يا رسول الله. فما ذاک؟ قال:

اما السماءفانا. و اما البروج. فاالائمة بعدي اولهم علي و آخرهم المهدي. صلوات الله عليهم اجمعين.

شيخ مفيد در کتاب اختصاص به سند متعدد از ابن عباس نقل مي کند که گفت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم پيرامون اين آيه چنين فرمود:



[ صفحه 61]



ذکر خداوند عزوجل عبادت است. ياد من عبادت است و ياد علي عبادت است و ياد فرزندان علي عبادت است.

سوگند به آنکه مرا به نبوت مبعوث کرد و بهترين مخلوقات قرارم داد.

وصي من برترين اوصياست. و همانا او حجت خداوند بر بندگانش و خليفه او بر مخلوقاتش مي باشد و فرزندانش بعد از من امامان هدايتگر مي باشند.

بخاطر آنان خداوند عذاب را از اهل زمين جلو مي گيرد و به سبب آنان آسمان را نگاه مي دارد که جز به اذن او بر زمين افتد و به خاطر وجود آنان کوهها را نگاه مي دارد که به حرکت در آيند. و به واسطه ي آنان بر بندگان خويش باران مي بارد و بخاطر آنان گياه مي روياند. ايشان به حق اولياي خداوند و خلفاي راستين او مي باشند.

شماره ايشان همان تعداد ماههاست که دوازده ماه است و به شماره نقباي موسي بن عمران هستند.

و سپس رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم همين آيه ي (و السماء ذات البروج) را تلاوت نمود آنگاه فرمود:

اي ابن عباس! آيا چنين مي پنداري که خداوند به آسمان داراي برجها سوگند ياد کند و منظورش همين آسمان ظاهري و برجهاي آن باشد.

عرض کردم يا رسول الله: پس معناي آيه چيست؟

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: اما منظور از آسمان من هستم، و منظور از برجها. امامان بعد از من مي باشند که نخستين آنها علي عليه السلام است و آخرين آنها مهدي موعود عليه السلام است (صلوات الله عليهم اجمعين). [1] .



[ صفحه 62]