نشانه هايي که براي ظهور حضرت قائم عليه السلام ذکر شده است بر دو نوع است: حتمي و غير حتمي.

هر چند تعبير «نشانه هاي غير حتمي»در روايات نيامده است، اما از آنجا که بعضي از نشانه ها، در روايات، به نشانه هاي حتمي موسوم شده اند، نشانه هاي ديگر را نشانه هاي غير حتمي ناميده اند. آنچه در اينجا ذکر کرديم و آنچه در حوادث مربوط به قرآن و سنت و مسلمانان و طرفداران باطل نقل شد بيانگر نشانه هاي غير



[ صفحه 134]



حتمي هستند.

در اين زمينه، روايات ديگري نظير، روايت عمار ياسر، [1] روايت عامر بن واثله، [2] روايت جابر جعفي، [3] روايت جذام بن بشير [4] و روايت معاويه بن سعيد، [5] و نيز بياني از ارشاد مفيد در مورد نشانه هاي قبل از قيام قائم عليه السلام، که شيخ حر عاملي در اثبات الهداه آن را نقل کرده، [6] وجود دارد که به خاطر جلوگيري از به درازا کشيدن مطلب از نقل آنها خودداري نموديم.

در اين روايات نکته قابل وجهي وجود دارد و آن اينکه: گرفتگي ماه در پنجم، و گرفتگي خورشيد در پانزدهم و طلوع خورشيد از مغرب - که در امور حتمي آمده است - و توقف خورشيد، در آن از آيات الهي هستند و با محاسبات معمول سازگاري ندارند از همين رو فرموده اند: «از زمان هبوط آدم تاکنون چنين اتفاقي نيفتاده است.» و «در آن موقع، حساب منجمين به هم مي ريزد.»