از اين روايات و نظير آنها معلوم مي شود که مؤمنان در دوره ي غيبت گرفتار آزمايشهاي بزرگي خواهند شد و همين روايات بيان مي کند که چه کسي رستگار و پيروز و چه کسي زيانکار است.

روشن است که آزمايش مؤمنان و غير مؤمنان، در هر عصر و زماني، از سنتهاي الهي است و مخصوص دوره ي غيبت نيست و خداوند، هر شخص و گروهي را به چيزي امتحان مي کند. اين امت، پس از پيامبر و امامان عليهم السلام، به غيبت - حضرت مهدي - و بعضي چيزهايي ديگر مبتلا و آزمايش شده اند- و از آزمايش الهي نمي توان گريخت - چنانکه خداي تعالي مي فرمايد: (احسب الناس ان يترکوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون و لقد فتنا الذين من قبلهم فليعلمن الله الذين صدقوا و ليعلمن الکاذبين) [1] .

ما بايد براي رستگاري و موفق شدن در اين آزمايشها تلاش کنيم، و آن گونه که رواياتي که گذشت اشاره مي نمايند، رستگاري کامل جز براي دينداران ناب - مخلصين- و کساني که جانشان با يقين در آميخته و اعتقادشان محکم و شناختشان از نادانيها و نادرستيها پيراسته شده است، براي کسي ديگر ميسر نيست.

فقط با داشتن چنين شرايط و حالاتي است که بنده ي پروردگار، به قضاء الهي و حکم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غيبت و ديگر مسائل مربوط به آن، هيچ شک و ترديدي به دل راه نمي دهد و بر اعتقاد به امامت امام غايب ثابت و استوار مي ماند و هميشه ياد او را در دل دارد، و اين چيزها جز با تلاش پيگير و حرکت در راه بندگي حقيقي و خالصانه، از راه ديگري به دست نمي آيد. خداوند همه ي ما را، در اين راه توفيق عنايت فرمايد.

[ صفحه 100]

[1] عنکبوت: 2و3 - آيا مردم گمان مي کنند همينکه به زبان بگويند ايمان آورديم، دست از سر آنها بر مي داريم و ديگر آزمايش نمي شوند؟ مردمي را که قبل از ايشان بودند نيز آزموديم و خداوند مي داند که چه کساني راستگو و چه کساني دروغگويند - و در امتحان، درست يا نادرست از آب در مي آيند-.