بر خواننده ي محترم پوشيده نيست که روايات اين فصل و فصلهاي آينده تعداد اندکي از احاديثي است که بر رجعت و مسائل مربوط به آن دلالت مي کند و هر کس



[ صفحه 221]



روايات بيشتري را طالب است بايد به کتابهاي مفصل مربوط به موضوع مراجعه نمايد.

براي توضيح اصل رجعت کافي است کلام استاد بزرگوار - رضوان الله تعالي عليه- در بحث روائي پيرامون آيه (هل ينظرون الا أن ياتيهم الله في ظلل من الغمام و الملائکه و قضي الأمر و الي الله ترجع الأمور) [1] در تفسير الميزان [2] را نقل نمائيم.

استاد علامه - رضوان الله تعالي عليه - مي فرمايد: «بدانکه اين آيه از ناحيه امامان معصوم عليهم السلام سه تفسير شده است، يکي به روز قيامت، که در تفسير عياشي از امام باقر عليه السلام نقل شده است، ديگري به رجعت که صدوق از امام صادق عليه السلام نقل کرده است و سومي به ظهور مهدي عليه السلام که عياشي به دو طريق از امام باقر عليه السلام در تفسيرش آورده است و نظير اين تفاسير زياد است.

هر گاه تامل و دقت نمايي، آيات زيادي را مي يابي که تفسيري که از امامان عليهم السلام درباره ي آنها به ما رسيده است، گاهي تفسير به قيامت است، گاهي تفسير به رجعت و گاهي تفسير به ظهور حضرت مهدي عليه السلام، و اين قضيه، غير از وحدت و يکساني در چگونگي و سنخيتي که بين اين سه واقعه وجود دارد، دليل ديگري ندارد، و مردم چون درباره ي حقيقت روز قيامت تحقيقي نکرده اند و براي فهم آنچه قرآن در بيان وضع اين روز بزرگ بيان فرموده، وقتي را اختصاص نداده و همتي مصروف نداشته اند، بنابراين درباره ي معني اين روايات به اختلاف و تفرقه دچار شده اند، و گروهي از آنها، اين روايات را با وجود اينکه تعداد آنها به صدها و شايد در ابواب مختلف به پانصد عدد مي رسد، به دور انداخته و ناديده گرفته اند، و گروهي، با وجود اينکه روايات کاملا روشن هستند، آنها را تأويل نموده و به معني ديگري برگردانده اند و گروهي هم - که در بين سه گروه بهترين طريقه را در پيش گرفته اند- روايات را نقل مي کنند و در مورد آنها هيچ بحث و توضيحي ندارند.



[ صفحه 222]



عموم مسلمانان - غير از شيعه - هر چند که به ظهور حضرت مهدي اعتراف کرده و آن را به طرق متواتر از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نقل کرده اند، اما رجعت را انکار کرده و اعتقاد به آن را از ويژگيهاي شيعه دانسته اند و بعضي از منسوبين به شيعه نيز در اين روزگار، همان نظر را پذيرفته اند.»

کمي بعد، در ادامه مطلب، استاد- رضوان الله تعالي عليه - مي فرمايد: «رواياتي که رجعت را اثبات مي کنند، اگرچه با هم اختلافاتي دارند اما همه ي آنها در اين معني متحدند که سير و حرکت نظام عالم به سمتي است که تمام آيات الهي به منتهاي ظهور خود برسند و ديگر معصيت خداي سبحان انجام نشود، بلکه به طور خالص و بدون دخالت هواي نفس و وسوسه ي شيطان، عبادت شود، عده اي از دوستان و دشمنان خداي تعالي، که مرده اند، به دنيا بر گردند و حق و باطل کاملا از هم جدا و شناخته شوند.

اين مطلب مي رساند که رجعت يکي از مراتب روز قيامت است، هر چند از نظر بروز و ظهور حقايق، در مرتبه ي پايينتري است، زيرا در ايام رجعت امکان فساد و فتنه انگيزي هست - اما در قيامت امکان شرارت و فساد هم وجود ندارد- و از همين رو، در دوران ظهور حضرت مهدي نيز شايد از مراتب قيامت باشد زيرا در آن روز نيز، حق ظهوري آشکار دارد، هر چند که در اين جهت، روز ظهور باز در مرتبه اي پايينتر از رجعت قرار دارد.

از قول امامان معصوم عليهم السلام نيز وارد شده است که: «ايام الله سه روز است، روز ظهور، روز رجعت و روز قيامت.» [3] .

و همين نکته، يعني يکي بودن حقيقت اين سه روز و اختلافشان در مراتب و درجات، باعث شده است که امامان معصوم عليهم السلام، بعضي از آيات را گاه به قيامت، گاهي به رجعت و گاهي به ظهور حضرت مهدي عليه السلام تفسير فرمايند.



[ صفحه 223]



از آنچه ذکر شد- که ما به خاطر رعايت اختصار از نقل آنها خودداري کرديم - معلوم شد که اين روز - رجعت- امکان دارد و بلکه وقوع آن حتمي است و کسي که آن را انکار مي کند، هيچ دليلي براي انکارش ندارد.» [4] .

مطلب ديگر اينکه، آنچه از روايات رجعت بر مي آيد اين است که محل وقوع آن همين جهان طبيعي و مادي است که ما در آن زندگي مي کنيم و به عوالم ديگر مربوط نيست.

زنده شدن بندگان برگزيده و بازگشتشان به اين دنيا و جنگ با ابزارهاي مادي و کشتن دشمنان خدا، يا شهيد شدن آن بندگان برگزيده و مسائلي از اين قبيل، چيزهايي است که در همين جهان اتفاق مي افتد و در واقع، خداوند سبحان، قبل از اينکه قيامت واقع شود و تمام مردگان اعم از نيکوکار و بدکردار را زنده نمايد، گوشه اي از قدرت بي حد و حساب خود را در اين عالم به نمايش مي گذارد.