بدان که حوادث و وقائعي از ابتداي غيبت تا هنگام ظهور رخ خواهد داد که از آنها پيش گوئي شده ولي اينها بر دو نوعند نوعي علامتند و نوعي نه، بلکه صرفا حوادثي است که در دوران غيبت و در طول اين مدت اتفاق مي افتد، خواه صد صال پيش از ظهور باشد و خواه پانصد سال و خواه بيشتر يا کمتر، فقط مقصود اين است که اين امور بعد از غيبت اتفاق خواهد افتاد.

و آنها که علامتند بر دو نوعند: نوعي علامت قرب ظهور است، يعني علامت آن



[ صفحه 119]



است که ظهور نزديک است و چند سالي بيش نخواهد بود و نوعي علامت ظهور است که در آن سال ظاهر مي شود يا ظاهر شده، و بعضي از اين امور حتمي است يعني حتمي الوقوع که حتما واقع خواهد شد و بعضي غير حتمي که محتمل است واقع نشود.

و نيز بدان که بعضي از آنها که اطلاق علامت بر وي شده حتمي العلامة است يعني چون واقع شود مسلم نشانه ي قرب ظهور يا خود ظهور است و بعضي غير حتمي العلامة يعني با اين که واقع شود لازم نيست که علامت قرب ظهور يا خود ظهور باشد، بلکه ممکن است که واقع شود و مع ذلک ظهور به تاخير افتد، مانند اختلاف بني العباس و انقراض دولت ايشان که اطلاق علامت بر وي شده و از علامات خوانده شده.

پس بين حتمي العلامة و حتمي الوقوع ملازمه نيست، ممکن است وقوع او حتمي باشد اما علامت بودنش حتمي نباشد، مانند همان اختلاف و انقراض بني العباس. و ممکن است وقوعش حتم نباشد اما اگر واقع شود علامت بودنش حتم باشد، مانند بعض از علامات سماوي و ارضي غير آن پنج علامت که ذکر خواهد شد و ممکن است هر دو باشد: هم وقوعش حتمي و هم علامت بودنش حتمي باشد مانند آن پنج علامت خروج سفياني و صيحه آسماني و خروج خراساني و يماني و خسف بيداء و غير ذلک.