جواب: مقتضاي غيبت و بناي غيبت بر اين است که ديده نشود و گرنه غيبت نمي کرد، ولي نه اينکه بايد ديده نشود يا ممکن نيست که ديه شود.

حديثي که در نفي مشاهده است همان حديث توقيع است که براي علي بن محمد سمري صادر شد و مفاد او چنانکه گذشت آن است که ظهور نخواهد بود مگر با صيحه ي آسماني و خروج سفياني، نه اينکه رويت نخواهد بود و فرمود: هر کس ادعاي مشاهده کند قبل از اين دو پس او کذاب است. [1] يعني ادعاي اين مشاهده کند يعني مشاهده ي ظهور.

مويد اينکه: حضرت صادق عليه السلام به مفضل فرمود:

«نمي بيند او را چشمي در وقت ظهور او، مگر اينکه همه چشمها او را خواهد ديد، پس هر کس بگويد براي شما غير اين را تکذيب کنيد او را». [2] .

پس منافاتي ندارد با امکان رويت از جهت اقتضاي مصلحت احيانا و اتفاقا، به علاوه در مقابل او نيز دليل قطعي است بر امکان رويت و آن تواتر اجمالي است که موجب قطعي و يقيني است از کثرت ادعاي اشخاص صالح، به علاوه ادعاي ايشان نيز به منزله حديثي است و صلاح بسياري از ايشان از حيث تقوي و ورع و وثوق و اطمينان کمتر از راويان احاديث نيست، پس اخبار ايشان نيز حديثي است معارض با آن حديث، پس اگر مفاد حديث نفي رويت چنان نباشد که گفته شد، چاره نيست جز حمل بر آن معني.



[ صفحه 94]