در مدت دولتش اخبار مختلف است و گمان من اين است که علت اختلاف، اختلاف اخبار عامه است و ايشان را در اين اختلاف اغراض بوده چنانکه در قيام او به شمشير معلوم خواهد شد و چون دانستن مدت عمر چندان امر مهمي نبوده، لهذا ائمه عليهم السلام داعي بر تحقيق آن نداشتند و موافق اخبار مختلفه ي عامه نيز مختلف مي گفتند، از اين جهت به طور جزم در باب عمر آن حضرت و مدت سلطنت او چيزي نمي توان گفت، به علاوه که آخر زمان او يا زودتر ايام رجعت است، و چون آن حضرت وفات کند حضرت سيد الشهداء عليه السلام او را دفن کند [1] و پس از آن طولي نکشد که رجعت کند با ائمه ي ديگر، پس از اين جهت نيز چندان مهم نيست دانستن عمر آن حضرت.

حضرت مجتبي عليه السلام فرمود: چهل سال. [2] حضرت باقر عليه السلام فرمود: نوزده سال از روز قيام تا روز وفات. [3] حضرت صادق عليه السلام نيز فرمود: نوزده سال و چند ماه. [4] .

ولي در روايت ديگر فرمود: هفت سال که هفتاد سال باشد به سالهاي شما. [5] در



[ صفحه 372]



روايت ديگر فرمود: به قدر عمر ابراهيم خليل صد و بيست سال. [6] .

در روايت ديگر حضرت باقر عليه السلام فرمود: سيصد و نه سال به قدر مکث اصحاب کهف در غارشان. [7] .

و در حديث ديگر از آنحضرت اين مدت را براي حسين عليه السلام بعد از قائم عليه السلام فرموده است. [8] .

و اما اخبار عامه تا هفت سال و نه سال نيز گفته اند، [9] پس به نحو تحقيق حال معلوم نيست، ولي آنچه از همه بهتر است همان است که در حديث مفضل حضرت صادق عليه السلام فرمود: به اراده و مشيت خداست نمي داند کسي جز او. [10] .

پس معلوم مي شود آن گفته هاي ديگر که ائمه گفته اند از جهت موافقت با افواه عامه است، زيرا که تحقيق و گفتگو از مدت عمر جا ندارد و سوال از وي هم بيجاست و جواب از او هم بنا نيست و لزومي ندارد.