نداي آسماني از علائم حتميه است به هر دو معنا يعني هم حتمي العلامه و هم حتمي الوقوع، و درباره اين ندا اخبار از امير المومنين عليه السلام و حضرت باقر عليه السلام و حضرت صادق عليه السلام بسيار است و بيشتر چيزي را که علامت قرار داده اند همين ندا است. حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«پيش از قائم پنج علامت حتمي است: يماني و سفياني و صيحه و قتل نفس زکيه و خسف بيداء». [1] (و مقصود پيش از قيام قائم است نه پيش از ظهور).



[ صفحه 282]



در چند حديث ديگر نيز تصريح به محتوميت او شده و در چند روايت ديگر تصريح شده به اين که ندا در ماه رمضان است و در چند روايت نيز تصريح شده به اين که در بيست و سوم ماه موافق با جمعه خواهد بود.

اما نداي اول: ندائي است که در شب خواهد بود، در شب بيست و سوم، جبرئيل چنان صيحه اي زند که همه عالم بشنوند و خوابيده ها بيدار شوند و همه به فزع درآيند و به اين جهت اين ندا را صيحة و فزعة نيز ناميده اند.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«قائم خروج نخواهد کرد تا اينکه به اسم او ندا شود از جوف آسمان در شب جمعه بيست و سوم ماه رمضان، پس بگويد آگاه باشيد که فلان بن فلان (اسم او و اسم پدر او)، قائم آل محمد است، پس بشنويد از وي و اطاعت کنيد او را، پس نماند چيزي از خلق خدا که داراي روح باشد مگر اينکه آن صيحه را بشنود، پس خوابيده را بيدار کند و سراسيمه به صحن خانه بيرون دود، و باکره را از حجله ي خود بيرون دواند، و ايستاده نيز از خانه بيرون دود، از هيبت آن صيحه که مي شنوند و آن صيحه ي جبرئيل است». [2] .

و حضرت باقر عليه السلام فرمود:

«اهل مشرق و مغرب آن صدا را بشنوند». [3] .

و بقيه نظير آن حديث. و در چند حديث ديگر نيز از آن دو بزرگوار و از امير المومنين عليه السلام نظير او آمده است، و حضرت صادق عليه السلام در حديث ديگر فرمود:

«اهل هر زباني آن ندا را به زبان خود بشنود». [4] .

و در حديث ديگر فرمود:

«چون مردم صبح کنند از دهشت آن صدا چنان باشند که گويا مرغ بالاي سر آنها است». [5] .

و اين سه آيه نيز از حضرت باقر عليه السلام تاويل به صيحه شده:

(قل هو القادر علي أن يبعث عليکم عذابا من فوقکم، [6] و لو تري اذ فزعوا فلا فوت) [7] .



[ صفحه 283]



فرمود: «عذاب صيحه است و فزغ از صداي آسماني است». [8] .

(ان نشأ ننزل عليهم آية من السماء فظلت أعناقهم لها خاضعين) [9] .

فرمود:

«آيه ي صيحه است و چون آن صيحه واقع شود گردنهاي دشمنان خدا خاضع شود». [10] .

و اين آيه ي اخير از امير المومنين عليه السلام [11] و حضرت صادق عليه السلام [12] نيز به صيحه ي آسماني تاويل شده.

و اما نداي دوم: حتمي است، اگر چه اخباري که در خصوص اين ندا است تصريح ندارد که ندا کننده جبرئيل است بلکه همين اندازه که منادي از آسمان ندا خواهد کرد. اما در اخبار مطلقه که در اصل ندا است تصريح دارد به اينکه ندا کننده جبرئيل است.

حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«صداي جبرئيل از آسمان است و صداي ابليس از زمين، پس پيروي کنيد صداي اول را و بپرهيزيد از اينکه به صداي دوم مفتون شويد». [13] .

اين نداي دوم در اول روز است در همان روز بيست و سوم، اما به نام اميرالمومنين عليه السلام، حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«منادي ندا خواهد کرد از آسمان که فلان امير است و منادي ندا خواهد کرد: «ان عليا و شيعته هم الفائزون»؛

به تحقيق که علي و شيعه او رستگارند». [14] .

در حديث ديگر فرمود:

«در اول روز ندا مي کند: «الا ان عليا و شيعته هم الفائزون». [15] و در حديث ديگر «ألا ان الحق في علي و شيعته»

آگاه باشيد حق در علي و شيعه اوست».

و اما نداي آسماني در مقابل نداي دوم جبرئيل، حضرت صادق عليه السلام فرمود: در آخر همان روز ندا مي کند:



[ صفحه 284]



«ألا ان الحق في عثمان و شيعته، ألا ان عثمان قتل مظلوما». [16] .

و در حديث ديگر به اين عبارت: «ألا ان عثمان و شيعته هم الفائزون». [17] .

و در حديث ديگر به اين عبارت:

«ألا ان الحق في عثمان بن عفان فانه قتل مظلوما فاطلبوا بدمه». [18] .

و چه بعدي دارد که هر دو باشد و بالجمله درباره ي نداي ابليس در مقابل نداي دوم جبرئيل اخبار متعدد است و اما در مقابل نداي اول در يک حديث از حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«چون ندا به اسم صاحب الأمر شود ابليس مردم را به حال خود نخواهد گذاشت، بلکه در آخر شب ندا خواهد کرد تا مردم را به شک اندازد». [19] .

علامه ي مجلسي فرموده: «ظاهر اين است در آخر روز باشد نه در آخر شب، چنانکه روايات ديگر در آخر روز است و در بعضي نسخه ها آخر الليل ندارد». [20] .

مولف گويد: گويا نظر ايشان آن است که يک ندا از ابليس بيش نيست و اين بعدي ندارد چنانکه بعيد هم نيست که دو ندا باشد، بلکه ظاهر اقتضاء مي کند که ابليس را هم دو ندا باشد در مقابل دو نداي جبرئيل، پس ممکن است شيطان در مقابل نداي اول جبرئيل که به اسم قائم ندا کرده او هم به اسم سفياني ندا کند در آخر شب، چنانچه در حديثي حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«ابليس ندا مي کند: «ألا ان الحق في السفياني و شيعته». [21] .

گرچه در اين جا فرموده در آخر روز، ولي ممکن است حمل بر اشتباه راوي کرد و در حديث ديگر فرمود:

«دو صيحه است يکي در اول شب و يکي در آخر شب دوم، يکي از آسمان است و يکي از ابليس».



[ صفحه 285]



پس مي شود گفت: آن حديث هم که در آخر شب فرموده همان آخر شب دوم است.

خلاصه اينکه يا در مقابل نداي اول جبرئيل از شيطان هيچ ندائي نيست و يا در آخر همان شب و يا شب دوم به اسم سفياني ندا خواهد کرد.

چون نداي شيطان بلند شود آنان که اهل باطل باشند به شک افتند و مع ذلک امر بر اهلش روشن است، چنانکه حضرت باقر عليه السلام فرمود:

«امر ما هر گاه تحقق پيدا کند از اين خورشيد روشن تر است، منادي از آسمان ندا مي کند که فلان امام است، ابليس نيز ندا خواهد کرد، چنانکه بر ضد پيغمبر صلي الله عليه و اله و سلم در ليلة العقبة ندا کرد». [22] .

آن شبي بود که پيغمبر در مني نزديک عقبه از اهل مدينه براي خود بيعت گرفت، شيطان فرياد زد:اي جماعت قريش، محمد از اهل مدينه بيعت مي گيرد.

و از حضرت صادق عليه السلام نيز مانند اين روايت شده [23] و در حديثي راوي به حضرت صادق عليه السلام عرض کرد: پس که راستگو را از دروغگو مي شناسد؟

فرمود:

«آنان که اين روايت را روايت مي کنند پيش از آنکه واقع شود و مي گويند چنين امري واقع خواهد شد و مي دانند که ايشان بر حق و راستگويند». [24] .

در حديث ديگر فرمود:

«مي شناسد صادق را از کاذب کسي که پيش از وقوعش شنيده است». [25] .

در حديث ديگر عبد الرحمن بن مسلمه بن آن حضرت عرض کرد:

«مردم ما را ملامت مي کنند که شما مي گوئيد دو ندا خواهد بود (يکي از جبرئيل و يکي از شيطان) پس از کجا شناخته شود آنکه بر حق است از آنکه بر باطل است؟



[ صفحه 286]



فرمود: شما چه جواب مي گوئيد؟

گفت: هيچ

فرمود: بگوئيد وقتي که چنين امر واقع شود تصديق مي کند آن که پيش از وقوعش به او ايمان داشته». [26] .

و نيز به هشام بن سالم فرمود:

«بگوئيد آن کس که ما را خبر داد پيش از وقوعش و تو منکر هستي او راستگو است». [27] .

حاصل اينکه آنان که اطلاع قبلي دارند بر حسب روايات که به ايشان رسيده و بعد هم امر مطابق آن واقع مي شود هيچ جاي ترديد براي ايشان باقي نمي ماند. و اين است آنکه حضرت باقر عليه السلام فرمود:

«امر ما در وقت تحققش از خورشيد روشنتر است». [28] .

يعني: براي آنان که قبل از وقوع آگاه شده اند.

پس ضمنا فائده ي دانستن اين روايات و نقل آنها هم معلوم شد.

وجه ديگر نيز براي رفع اشتباه مي توان گفت: و او چنانکه از اخبار استفاده شده آن است که صداي اول جبرئيل فزع آورنده است و هم صداي آسماني است و صداي ابليس نه فزغ آورنده و مهيب است و نه از آسمان بلکه از زمين است و صداي آسمان امتيازش از صداي زمين واضح است.