در آن سال فتنه و جنگ بسيار باشد، بعضي در همان سال شروع شود و بعضي از سال پيش ادامه دارد، حضرت صادق عليه السلام و حضرت موسي بن جعفر عليه السلام در آيه ي پيش:

(سنريهم آياتنا في الآفاق...) فرمود:

«يعني فتنه ها در آفاق زمين». [1] .

و نيز حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«آيات در آفاق انتقاض آفاق است». [2] .

يعني به هم خوردن و در هم و برهم شدن اوضاع، پس در اين سال هرج و مرج و فتنه و آشوب شدت پيدا کند به طوري که همه را خوف شامل شود، چنانکه در خوف و جوع ذکر شد، جنگ و فتنه شرق و غرب را فرا گيرد. چنانکه حضرت باقر عليه السلام فرمود:

«اهل شرق اختلاف کنند و به هم درافتند و همچنين اهل غرب، بلکه اهل قبله نيز، پس مردم در زحمت و مشقت شديد افتند از آنچه به ايشان مي رسد از خوف، پس همچنان بر اين حال خواهند بود تا اينکه نداي آسماني بلند شود». [3] .

و نيز فرمود:

«اي جابر در آن سال اختلاف بسيار است در هر زمين از ناحيه ي غرب [4] (يا عرب)».

بيش از همه در ناحيه ي عراق است. که حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«اهل عراق را خوفي شامل شود که ايشان را قرار نباشد». [5] .

امير المومنين عليه السلام نيز به فتنه شرق و غرب اشاره فرموده، فرمود:

«ايها الناس از من بپرسيد پيش از آنکه فتنه ي شرقيه پاي خود را بلند کند و در زير پاي



[ صفحه 246]



خود لگد مال کند و فتنه ي غربيه نيز آتش خود را مشتعل سازد». [6] .

ظاهر آن است که مراد از فتنه ي شرقيه بيرقهائي است که از مشرق از طرف خراسان ظاهر مي شود و مراد از فتنه ي غربيه فتنه ي مصر و شام است. سلمان فارسي نيز به اين اشاره کرده در خطبه خود بعد از ذکر نفس زکيه، فرمود:

«وعده ما بين شما و وقوع اين حادثه (قتل نفس زکيه) فتنه اي است شرقيه و پس از آن شما را ندا خواهند کرد ندا کننده اي از مغرب (سفياني)، پس جواب ندهيد او را، خدا بداد او نرسد». [7] .

و بالجمله در اين سال فتنه و جنگ همه جائي است، الا اينکه از بعضي رايتها و خروج کنندگان بالخصوص اسم برده شده و بعضي از اينها بالخصوص تصريح به حتمي بودنش هم شده.



[ صفحه 247]