امير المومنين عليه السلام در هنگام برگشتن از جنگ نهروان در اراضي براثا که نزديک بغداد و الان متصل است به وي فرود آمد و در آنجا راهبي بود به نام حباب، پس از مذاکراتي و کراماتي که از آن حضرت در آنجا ظاهر گرديد به وي فرمود: در اين محل مسجدي بنا کن و او را به نام کننده ي او بنام، سپس فرمود: او را خراب نمي کند مگر کافر و چون چنين کنند سه سال از حج ممنوع شوند و زراعت ايشان محترق شود. [1] .

و اين امر واقع شده در عهد قرامطه، سيد بن طاوس در «ملاحم و فتن» از سليلي نقل کرده از ابن عمر گفت: منافقين مسجدي را در مدينه شبانه خراب کردند، پس اصحاب اين امر را بزرگ شمردند.

پيغمبر صلي الله عليه و اله و سلم فرمود:



[ صفحه 177]



«شما خرابي اين مسجد را بزرگ شمرديد با اينکه او تعمير خواهد شد، ولي هرگاه مسجد براثا خراب شود حج تعطيل شود.

گفته شد: يا رسول الله مسجد براثا کجاست؟

فرمود: در طرف غربي بغداد از ارض عراق، هفتاد پيغمبر و وصي در وي نماز گزارده و آخرين کس که در وي نماز گزارد اين مرد خواهد بود و اشاره به امير المومنين عليه السلام کرد».

سپس سليلي گفته: من خود ديدم که حنبلي ها آن مسجد را خراب کردند و تيرهاي سقف مسجد را سوختند و در او درخت خرمائي بود او را قطع کردند، حتي اينکه در مسجد قبرهائي حفر کردند و مرده هاي مردم را از صاحبانش به زور مي گرفتند، با اينکه براي ايشان قبور ساخته بودند و در آنجا دفن مي کردند، تا اينکه از صورت مسجدي بيرون رود و آنجا را قبرستان کنند. سپس گفته و اين در سنه ي 312 بود و در همان سال سليمان بن حسن قرمطي خروج کرده و راه را بر حاجيان قطع کرد. [2] و به همين قطع حج به سبب قرامطه، حضرت صادق عليه السلام اشاره فرموده:

«حجوا قبل ان لا تحجوا» حج کنيد پيش آنکه نتوانيد حج کنيد.

سپس با انگشت ابهام به طرف قبله اشاره و فرمود: در اين سمت هفتاد هزار يا زياده کشته شوند. [3] علي بن حسن که يکي از رواة حديث است گفت: شبيه به اين مقدار در قافله کشته شد و در حديث ديگر به جمعي از اهل کوفه فرمود:

«حجوا قبل أن لا تحجوا قبل ان يمنع البر جانبه؛ حج کنيد پيش از آنکه خشکي جانب خود را منع کند يعني از طرف خشکي راه نداشته باشيد و همچنان شد زيرا از طرف دريا مانعي نبود».

- بعضي نسخه ها برجانيه را با ياء ضبط کرده و اين قطعا تصحيف است با خصوصياتي که ذکر شد راجع به خرابي مسجد براثا و قطع حج، چنانکه خود اين حديث نيز به هر دو اشاره دارد، به علاوه بر جانية در لغت معني مناسبي ندارد به جز اينکه در قاموس گفته، بر جان بروزن عثمان جنسي است از روم و دزدي است معروف و بر فرض صحت نسخه بايد به معني دوم گرفت که قرامطه را دزدهاي



[ صفحه 178]



راهزن فرض کرده و اما به معني اول مناسبتي با خرابي مسجد براثا ندارد.

پس بعضي که بر جانيه را بر بريطانية حمل کرده اند و انتظار وقوع منع حج از طرف ايشان دارند تاويلي است خالي از تحقيق -.

و باز فرمود:

«حج کنيد پيش از خرابي مسجدي در عراق که در ما بين نخلستان و نهرها واقع است (و آن همان مسجد براثا است)». [4] .

و از جمله اعمال قرامطه که حضرت صادق عليه السلام نيز قبل از وقوعش به آن اشاره فرموده: خراب کردن خانه ي کعبه و نقل حجر الاسود را به مسجد کوفه است. [5] .