با بررسي موضوعاتي که از ديرباز در شعر آييني مطرح بوده و هست، مي توان براي هر يک از آن ها، حوزه و قلمروي در گستره ي شعر آييني در نظر گرفت و زير



[ صفحه 39]



مجموعه هايشان را نيز مشخص کرد و آن ها را رسما به عنوان شهروندان شعر آييني پذيرفت و براي هر يک از زير مجموعه ها نيز شاهد مثال هايي ارائه داد. ولي بررسي تفصيلي اين امر در مجال اين مقال نمي گنجد؛ چرا که موضوع اصلي اين تحقيق، کنکاشي همه جانبه پيرامون شعر مهدوي است. از اين روي ناگزيريم به صورت گذرا و فهرست وار از زير مجموعه هاي شعر آييني در زبان فارسي نام ببريم و بررسي تفصيلي آن را به فرصت موسعي موکول کنيم.

نکته اي که در اين جا بايد لزوما از آن سخن گفت اين مطلب است که برخي از زير مجموعه هايي که براي شعر آييني در نظر گرفته ايم داراي دو جنبه ي «ارزشي» و «ضد ارزشي» است که بعد «ارزشي» آن ها در قلمرو شعر آييني اجازه ي حضور دارد و بعد «ضد ارزشي» آن ها حق ورود در اين قلمرو را ندارد، مانند شعر مناقبي و شعر ماتمي که اگر در اين دو نوع شعر، مناقب و مراثي حضرات معصومين عليهم السلام و اولياي خدا بر اساس مدارک متقن و منابع مسلم روايي و تاريخي عنوان شده باشد داراي جنبه ي ارزشي است و اگر شاعر از اين دو نوع شعر در ستايشگري حاکمان زر و زورپرست و مراثي آنان و ايادي شان استفاده کرده باشد به خاطر جنبه هاي ضدارزشي و بدآموزي هايي که دارند نمي توانند در شمار زير مجموعه هاي شعر آييني درآيند. در شعر عرفاني نيز همين مساله مطرح است. اگر در اين نوع از شعر، عرفان مثبت و مورد قبول و تاييد شارع مقدس حضور داشته باشد، مسلما عنوان شهروندي شعر آييني را خواهد داشت؛ ولي اگر شعر در مقام معرفي عرفان منفي و آثار انزواطلبي و ترک دنيا و مناصب دنيوي و تاييد اين گونه راه و روش هاي سلوکي برآيد به خاطر تعارض و تقابلي که غالبا با آموزه هاي اسلامي دارد نمي تواند در شمار زيرمجموعه هاي شعر آييني قرار گيرد.

بنابراين با در نظر گرفتن ابعاد ارزشي موضوعاتي که در شعر آييني مطرح بوده و هست، عناوين زير را مي توان به عنوان زير مجموعه هاي شعر آييني در زبان فارسي معرفي کرد:

الف) شعر مناقبي.

ب) شعر ماتمي.



[ صفحه 40]



ج) شعر نيايشي.

د) شعر عرفاني.

ه) شعر اخلاقي.

و) شعر اجتماعي.

ز) شعر پندي.

ح) شعر بيداري.

ط) شعر مقاومت.

ي) شعر انتظار.

ک) شعر تولايي.

ل) شعر تبرايي.

م) شعر توسلي.

ن) شعر حکمي.

مي توان با ادغام کردن برخي از موضوعاتي که از جهاتي داراي وجوه مشترکند، عناوين کلي تري را به عنوان زير مجموعه هاي شعر آييني در زبان فارسي در نظر گرفت و براي هر يک از اين عناوين کلي با انتخاب عناوين فرعي و مرتبط با موضوع، زير مجموعه هاي مناسبي معرفي کرد. مثلا با انتخاب عنوان کلي «شعر ولايي» مي توان عناوين فرعي «تولا»، «تبرا»، «توسل» و «انتظار» را در شمار زير مجموعه هاي آن قرار داد و نيز مي توان موضوعات مطرح در شعر آييني را جزء به جزء مورد مطالعه و بررسي قرار داد و عناوين ديگري را به فهرست ارائه شده افزود که خود مي تواند عنوان تحقيق ديگري قرار گيرد.