ابومعين ناصر خسرو قبادياني (481-943) از شعراي آزاده و بلند آوازه ي سده ي پنجم هجري است و آثار ارزشمندي در دو زمينه ي نثر و نظم از او در دست مي باشد. زادالمسافرين، جامع الحکمتين، وجه دين و سفرنامه از آثار ممتاز منثور او، و دو مثنوي حکمي سعادت نامه و روشنايي نامه از آثار برگزيده ي منظوم آييني است.

شايد در طول تاريخ تدون شعر پارسي، شاعري به آزادگي و مناعت طبع ناصر خسرو و جهل ستيزي و شهرت گريزي او نداشته باشيم. مهارت وي در سرودن اشعار پندي و عبرتي ستودني است. از اوست:



نکوهش مکن چرخ نيلوفري را

برون کن ز سر، باد خيره سري را



چو تو خود کني اختر خويش را بد

مدار از فلک چشم نيک اختري را



درخت تو گر بار دانش بگيرد

به زير آوري چرخ نيلوفري را [1] .





[ صفحه 30]



شعر «عقاب» او با مطلع:



روزي ز سر سنگ عقابي به هوا خاست

واندر طلب طعمه، پر و بال بياراست



و قطعه ي زيباي «کدو بن» وي با شروع:



نشنيده اي که زير چناري، کدو بني

بررست و بردويد بر او بر به روز بيست



هنوز زبان زد اهل ادب است و به خاطر آموزه هاي ارزشي خود در شمار بهترين آثار پندي، حکمي و اجتماعي در زبان فارسي است.

اشعار مناقبي ناصر خسرو نيز از غناي محتوايي و ساختار محکم لفظي برخوردار است. ابياتي از قصيده ي فاخر او را که در مديحيت حضرت صديقه ي طاهره عليهاالسلام است، مرور مي کنيم:



شمس وجود احمد و خود زهرا

ماه ولايت ست ز اطوارش



دخت ظهور غيب احد - احمد -

ناموس حق و، صندق [2] اسرارش



هم مطلع جمال خداوندي

هم مشرق طليعه ي انوارش



صد چون مسيح، زنده ز انفاسش

روح الامين، تجلي پندارش



اين گوهر از جناب رسول الله

پاک ست و داور است خريدارش [3] .



کفوي نداشت حضرت صديقه

گر مي نبود حيدر کرارش