بر خلاف پژوهشگراني که سعي مي کنند دامنه ي شعر آييني را در دو مقوله ي «مناقبي» و «ماتمي» محدود سازند، با گستره ي وسيع و دامنه داري روبرو هستيم که بيشترين بخش از قلمرو شعر فارسي را دربرمي گيرد. اگر مقوله هاي توحيدي، نيايشي، عرفاني، حکمي، اخلاقي، سلوکي و اجتماعي، صبغه ي اسلامي داشته باشند - که دارند - و اگر جنبه هاي ارزشي اين موضوعات کليدي قابل انطباق با آموزه هاي اسلامي و معارف زلال و ناب شيعي باشد - که هست - کدام اثر ماندگار منظوم را در پيشينه ي زبان فارسي مي توان ارائه کرد که از اين مفاهيم ارزشي متاثر نباشد و يا راز ماندگاري خود را در تعاليم اسلامي جستجو نکند؟



[ صفحه 22]



با يک بررسي کوتاه و گذرا درمي يابيم که بخش چشمگيري از گنجينه ي شعر فارسي به آثاري اختصاص دارد که هويت معنوي و فرهنگي خود را مديون مفاهيم ارزشي است؛ مفاهيمي که ريشه در کلام آسماني قرآن و معارف اسلامي دارد. قرآن کريم، نهج البلاغه، نهج الفصاحه، صحيفه ي سجاديه، کلمات قصار و ادعيه ي ماثوره از حضرات معصومين عليهم السلام و روايات و احاديثي که از خاندان وحي در اختيار جامعه ي اسلامي است، مشحون از مفاهيم ارزشي و والايي است که در هميشه ي تاريخ، نظر متفکران و فرهيختگان را در حوزه ي عرفان و حکمت و اخلاق به خود جلب کرده است و نام آوران عرصه ي شعر و ادب فارسي با استفاده و تاثيرپذيري از اين منابع غني و گرانسنگ به آفرينش آثار ممتاز و ماندگاري نايل آمده اند که التهاب عطش پويندگان راه معرفت را فرو مي نشاند و با زلال جاري خود، جان تازه اي در کالبد راهيان طريق سعادت و کمال مي دمد.

از همين روي و با عنايت به مفهوم تعميمي و فراگير شعر آييني و حضور مقولات ارزشي در آن - که ريشه در منابع متقن اسلامي دارد - ناگزيريم به دير سالي شعر آييني و قدمت زماني آن اعتراف کنيم و پيشينه ي آن را در تاريخ کهن «شعر مکتوب دري» مورد بررسي قرار دهيم.

صرف نظر از تني چند از پيشگامان شعر فارسي همانند حنظله ي بادغيسي (متوفاي 220 ق)، محمد وراق هروي (متولد 221 ق)، محمد بن وصيف سگزي (معاصر يعقوب ليث)، پيروز مشرقي (متولد 283 ق) و بوسليک گرگاني (معاصر يعقوب ليث) که آثار معدودي از آنان در دست است و نمي توان در بعد آييني آثار آن تحقيق جامع الاطرافي را ارائه کرد، تاريخ ادبيات فارسي از رودکي سمرقندي (متولد 329 ق) به بعد آثاري را در حافظه ي تاريخي خود ثبت و ضبط کرده که مشحون از مقولات ارزشي است و سيرابي و شادابي خود را رهين معارف قرآني و آموزه هاي اسلامي است.