امام صادق عليه السلام فرمود:

«اذا قام القائم هذم المسجدالحرام حتي يرده الي أساسه....» [1] .

يعني: هنگامي که قائم عليه السلام بپا مي خيزد مسجدالحرام را به حدود اصلي آن باز مي گرداند و مقام ابراهيم را به جايگاه نخستين آن انتقال مي دهد.

مي دانيم که مسجدالحرام پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم تاکنون بارها گسترش داده شده و از هر سو، بر آن افزوده شده است، اما با همه ي اينها باز هم به وضعيت اصلي خويش و نقطه اي که ابراهيم عليه السلام براي آن خطکشي کرد، نرسيده است چرا که پايه ها و حدود اصلي آن از «حزوره» [2] يا نقطه اي مي باشد که ميان «صفا» و «مروه» است.

اين مطلب را از امام صادق عليه السلام آورده اند که: در پاسخ فردي که از حدود مسجدالحرام مي پرسيد و مي گفت: «آيا آنچه را به مسجدالحرام افزوده اند، جزو آن است يا نه؟»

فرمود: «آري! همه جزو مسجدالحرام است و با همه ي اين افزودنها به مساحت آن، هنوز به آن نقشه ي خطي که ابراهيم و اسماعيل براي مسجد ترسيم کردند، نرسيده است.» [3] .



[ صفحه 666]



و فرمود:

«خط ابراهيم بمکة ما بين الحزورة الي المسعي، فذلک الذي خط ابراهيم.» [4] .

يعني: ابراهيم عليه السلام در مکه ميان «حزوره» تا نقطه اي که محل وسيعي است خطکشي کرد و اين خطکشي و نقشه، حدود مسجد است.

و نيز «حسين بن نعيم» از امام صادق عليه السلام در مورد نماز خواندن در قسمتهاي جديدي از مسجدالحرام را ميان صفا و مروه، تعيين کردند و مردم تا پيش از اين تا صفا طواف مي کردند.... [5] .

مرحوم فيض کاشاني در مورد جمله ي امام صادق عليه السلام که مي فرمايد:

«فکان الناس يحجون الي الصفاء.» يا بنابر نسخه ي ديگري «يحجون من مسجد الصفاء» دو احتمال مي دهد:

نخست اينکه: ممکن است منظور اين باشد که مردم تا صفا طواف مي کردند.

دوم اينکه: از مسجد احرام مي بستند. [6] .

به هر حال خلاصه ي اين روايات، بيانگر اين نکته است که مسجدالحرام در اصل، بسيار بزرگتر از مسجدالحرامي است که اکنون مي نگريم و هنگامي که امام مهدي عليه السلام ظهور نمايد، ديوار احاطه کننده ي مسجد را عقب مي کشد و ديواري بر جايگاه اصلي آن، همان نقطه اي که ابراهيم و اسماعيل آن را براي مسجدالحرام خطکشي کردند بنياد مي کند و اين کار، طواف بر گرد خانه ي دوست را براي عاشقان آسان مي سازد بويژه که شمار زائران بيت الله الحرام نيز در عصر درخشان آن گرامي، به دهها ميليون نفر مي رسد.



[ صفحه 667]