از مجموع جرياناتي که درباره ي سياست نارواي تبعيض نژادي و تفاوت ميان عرب و غيرعرب در دوران زمامداري خلفاء (ثلاثه) يادآور شديم، و هم چنين با توجه به تداوم اين سياست در نظام دولتهاي جبار و ستمگر اموي و عباسي که عنوان «موالي» را دليل بر پستي و زبوني مسلمانان غيرعرب مي دانستند، و نيز با توجه به اين حقيقت که پيشوايان معصوم عليهم السلام پيوسته با اين طرز تفکر و روش ناپسند مخالفت نموده و همواره متعرض شرح و تفسير کلمه ي «موالي» گرديده و آن را از روي عدالت و جهان بيني تفسير فرموده اند، چنين فهميده مي شود که مراد و مقصود اهل بيت عليهم السلام از کلمه ي «موالي» شيعيان و پيروان راستين مکتب وحي و بخصوص ايرانيان پاکدل و طرفداران خاندان رسالت بوده است.

دليل اين مدعا روايات چندي است که در زمينه ي تفسير کلمه ي موالي از زبان درربار ائمه ي معصومين عليهم السلام وارد شده و در هر فرصت مناسبي به توضيح و تشريح اين کلمه پرداخته اند که به چند نمونه از آنها اشاره مي کنيم.



[ صفحه 142]



اينک چند نمونه:

1- در حديثي از امام باقر عليه السلام که در زمينه ي معرفي شيعه روايت شده چنين آمده است:

«نحن العرب و شيعتنا منا و سائر الناس همج أو هبج» [1] .

عرب ما هستيم، و شيعيان ما نيز از ما هستند و ساير مردم همچون علفهاي بي ارزش مي باشند.

2- در روايت ديگري که در تفسير کلمه ي مولي از آن حضرت نقل شده چنين آمده است:

عن محمد بن مسلم، قال: سمعت أباجعفر عليه السلام يقول: من ولد في الاسلام فهو عربي و من دخل فيه طوعا أفضل ممن دخل فيه کرها، و المولي، هو الذي يؤخذ أسيرا من أرضه و يسلم، فذلک المولي». [2] .

محمد بن مسلم مي گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم که مي فرمود: کسي که در اسلام متولد شده باشد، عربي است، و آنکس که با ميل و رغبت آن را پذيرفته و در آن وارد شود، از کسي که از روي ترس و اجبار آن را بپذيرد بهتر است، و «مولي» آن کسي است که او را در سرزمينش به اسارت بگيرند و مسلمان شود، چنين کسي را «مولي» مي گويند.

3- مرحوم شيخ صدوق عليه الرحمه، درباره ي معناي کلمه ي «مولي» روايتي را از امام صادق عليه السلام بدينصورت نقل نموده است:

مردي به امام صادق عليه السلام عرض کرد: «ان الناس يقولون من لم يکن عربيا صلبا و مولي صريحا فهو سفلي»؛ مردم مي گويند: هر کس عربي خالص يا مولاي خالص نباشد (يعني وابسته به يک عرب نباشد) او پست است.

امام عليه السلام فرمود: مولاي خالص يعني چه؟

آن مرد در پاسخ گفت: يعني کسي که پدر و مادرش هر دو قبلا برده بود و بعدا آزاد شده اند.

امام عليه السلام فرمود چرا چنين مي گويند؟ و مولاي خالص چه مزيت و امتيازي دارد؟!!



[ صفحه 143]



مرد گفت: براي گفته ي رسول الله صلي الله عليه و اله که فرموده است: «مولي» و آزادشده ي هر قومي از خود آنهاست «مولي القوم من أنفسهم» پس کسي صاحب فضيلت است که يا عربي خالص باشد، و يا مولاي خالص باشد که ملحق به عربي است!!

امام صادق عليه السلام فرمود: سبحان الله: آيا بتو نرسيده است و يا نشنيده اي که پيغمبر اسلام صلي الله عليه و اله فرمود: منم مولاي هر کس که مولي ندارد و منم مولاي هر مسلماني از عرب و عجم. آيا کسي که پيغمبر ولي و مولاي او باشد و او به رسول خدا صلي الله عليه و اله وابسته باشد از پيغمبر نيست؟ و از خود رسول خدا صلي الله عليه و اله محسوب نمي شود؟ آنگاه حضرت فرمود: کدام شريفترند آيا آنکس که از پيغمبر و ملحق به پيغمبر و وابسته ي به رسول خدا صلي الله عليه و اله است شريفتر است يا آن کس که وابسته به يک عرب جلف است که بر پشت پاشنه ي پاي خود مي شاشد؟ سپس فرمود: آنکه از روي ميل و رغبت و دلخواه خود، مسلمان شد، بسي بهتر و شريفتر است از آنکه از روي ترس مسلمان شده است، اين اعراب منافق، از روي ترس مسلمان شدند، ولي «موالي» يعني: ايرانيان، با ميل و رغبت و بدلخواه خود مسلمان شدند. [3] .

4- در روايتي که از امام موسي بن جعفر عليه السلام رسيده، چنين آمده است:

«ألناس ثلاثة، عربي، و مولي، و علج، فأما العرب فنحن، و اما مولي، فمن والانا و أما العلج فمن تبرأ منا و ناصبنا» [4] .

مردم سه دسته اند، عرب، و موالي، و علج، اما عرب ما هستيم، و اما موالي دوستان و پيروان ما و شيعيان ما هستند و اما «علج» کساني هستند که از ما بيزارند و با ما سخت در عداوتند.

5- مرحوم علامه مجلسي - اعلي الله مقامه- در کتاب نفيس «بحارالانوار» در باب نهم «باب اصناف الناس في الايمان» پس از ذکر آيات و رواياتي چند که در بيان مدح موالي، و فضيلت عجم آورده است مي فرمايد:

«بيان: ألموالي المعتقون و أبنائهم و من لحق بقبيلة و ليس منهم...»

«موالي آزادشدگان و فرزندان آنها و کساني هستند که وابسته به يک قبيله ي



[ صفحه 144]



عربي بوده و از آنها نباشند، و گويا مقصود و منظور روايات از «موالي» «عجم» و ايرانيانند. زيرا «ايرانيان» اعراب بر پدرانشان غالب آمدند و فاتح ايران شدند، و گويا اعراب با غالب آمدن بر ايرانيان آنان را آزاد ساخته اند، يا اينکه چون ايرانيان مسلمان شدند و ايمان آوردند از اين لحاظ به پيشوايان مذهبي خود وابسته شدند. و موالي عرب بشمار آمدند. [5] .

از مجموع رواياتي که تا بدينجا نقل نموديم، همچنين از بيان امام صادق عليه السلام و تجزيه و تحليلي که آن حضرت درباره ي «موالي» فرموده است، و نيز از بيانات مرحوم علامه ي مجلسي رحمه الله که در رابطه با همين موضوع آمده است، چنين به نظر مي رسد: که چون بيشتر (مسلمانان غيرعرب) ايراني بوده، و ايرانيان بيش از ديگران به حقيقت و روح اسلام توجه داشته و پيوسته از طرفداران سر سخت خاندان وحي و رسالت بوده اند و همواره از آن خانواده دفاع مي نموده اند، از اينرو مراد از کلمه ي «موالي» در اصطلاحات أئمه ي معصومين عليهم السلام «ايرانيان» و شيعيان و پيروان راستين مکتب ولايت بوده است.

با تحقيقي که پيروان کلمه ي (مولي و موالي) بعمل آمد، جاي شک باقي نمي ماند که در هرجا کلمه ي مولي يا موالي، در لسان ائمه ي معصومين عليهم السلام بکار رفته است مقصود آنان از اين دو کلمه ايرانيان، و بخصوص شيعيانشان بوده است.



[ صفحه 145]