در کتاب لغت «لسان العرب» در ماده ي (ولي) مي نويسد:

مولي معناي متعددي دارد و بر افراد زيادي اطلاق مي شود که از جمله آنها: مولي بمعني خداوند، و مولي بمعني مالک عبد، و مولي بمعني تابع و پيرو، و مولي بمعني



[ صفحه 128]



دوست و مولي بمعني ياور و مولي بمعني آزاد کننده ي برده و مولي بمعني انسان آزادشده ي از قيد بردگي و بندگي مي باشد. و سپس اضافه مي کند که بيشتر اين معاني در حديث هم آمده است.

کلمه ي مولي و موالي هر دو در قرآن مجيد آمده و ريشه قرآني دارد، و در بيشتر معاني ياد شده بکار رفته است. که جهت روشن شدن معناي کلمه ي مولي. به برخي از آيات قرآن اشاره مي کنيم.

آنجا که مولي بمعني خداوند بکار رفته چنين آمده است:

«فاعلموا أن الله مولاکم نعم المولي و نعم النصير» [1] .

بدانيد خداوند سرپرست و تدبير کننده ي امور شماست، بهترين مدير و بهترين يار است.

و در آنجا که مولي بمعني «آقا» بکار رفته، چنين است:

«أحدهما أبکم لايقدر علي شي ء و هو کل علي مولاه». [2] .

يکي از آن دو، لال مادرزاد است، و هيچ کاري از او برنمي آيد و او سربار آقاي خود مي باشد.

همچنين آيه ي چهاردهم سوره ي تحريم [3] که در قرآن شريف آمده، و در تفسير آن وارد شده است که مقصود از آن وجود مقدس مولي اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام است، و آيات ديگري نيز که در اين زمينه وارد شده، و مؤيد آن فرموده ي پيغمبر اکرم صلي الله عليه و اله است که درباره ي علي عليه السلام فرمود: «من کنت مولاه فهذا علي مولاه».

و در جائي که مولي بمعني دوست بکار رفته، آمده است:

«يوم لايغني مولي عن مولي». [4] .

روزي که هيچ دوستي از هيچ دوستي نمي تواند حمايت کند.

و آيات ديگري هم هست که با ملاحظه ي آيات قبل و بعد هر آيه و تفسير آن معاني



[ صفحه 129]



واقعي هر يک از آنها بدست مي آيد.

مفهوم اصلي کلمه ي «مولي» پيوند و قرابت و نزديکي است و لذا در مورد دو چيز که در پهلوي يکديگر و متصل بهمديگر بوده و در مجاورت هم قرار گرفته باشند کلمه ي «ولا» يا «ولي» و يا کلمه ي مولي بکار برده مي شود.

اين کلمه غالبا در دو معناي مخالف يکديگر استعمال مي شود. مثلا همانطوريکه قبلا اشاره شد، در بسياري از موارد، هم به خداوند اطلاق شده و هم بمعني آقا و سرور آمده است، و هم در مورد بندگان و بردگان و آزادشدگان استعمال شده است.

- به هر تقدير يکي از معاني معروف و مشهور کلمه ي «موالي» آزادشدگان مي باشد که اين کلمه در زمان رسول خدا صلي الله عليه و اله در مورد بندگان آزادشده بکار مي رفته و به کساني که قبلا برده بوده اند، به آنها و فرزندانشان «مولي» مي گفتند.