کلمه ي «عجم» کلمه اي است عربي و بمعناي سخن مبهم و نامفهوم است و مقصود از آن کسي است که غيرعرب باشد، و اعراب اين کلمه را در مورد افراد غيرعرب بکار مي برند.

در «لسان العرب» (کتاب لغت) در ماده ي «عجم» مي نويسد:

«عجم» خلاف العرب»

عجم، به کسي گفته مي شود که عرب نباشد و منظور عرب، از کلمه ي «عجم» کساني هستند که عرب زبان نباشند.



[ صفحه 110]



بنابراين کلمه ي «عجم» کلمه اي است که تمامي اقوام و ملل مختلف جهان را که غيرعرب باشند در بر مي گيرد، و همه ي دنياي غيرعرب را شامل مي شود و با اين حساب کليه ي مردم جهان از هر قوم و نژادي که باشند از ترک و کرد و فارس و بلوچ و هندي و چيني و اروپائي و آفريقائي و تمامي نژادهاي ديگر، همه و همه «عجم» محسوب مي شوند.

ولي با دقت و تتبع بيشتر در ريشه ي اين لغت بخوبي روشن مي شود که گرچه اکثر اهل لغت کلماتي چون عجم- عجمه، اعجام، اعاجم، و اعجمي را به معناي ابهام در سخن و نارسائي در بيان و سخن نامفهوم و ناآشنا معنا کرده و کلمه ي عجم را به طور مطلق در معاني ياد شده به کار برده و در کليه ي افراد غيرعرب استعمال نموده اند، اما در عين حال از خلال سخنان خود آنها معلوم مي شود که لفظ عجم غير از معناي اصلي و واقعي آن که مطلق افراد غيرعرب باشند، از نظر استعمال، معنا و مفهوم ديگري دارد که با معناي اصلي آن به طور کامل موافقت نمي کند.

چنانکه اين معنا بر صاحب «مجمع البحرين» و کتاب «المنجد في اللغة» پوشيده و مستور نمانده و هر دوي آنها، آن را تصريح کرده اند.

عبارت مجمع البحرين چنين است:

«العجمي: منسوب الي العجم، بفتحتين، و هم الفرس و ان افصح بالعجمية» [1] .

«عجمي منسوب به عجم است و آنان «مردم فارس» مي باشند اگر چه در لغت خود فصيح بوده و لکنت زبان نداشته باشند»

و عبارت «المنجد» در اين باره چنين است:

«العجم: خلاف العرب، سموا بذلک لتعقيد السنتهم، الفرس، بلاد الفرس». [2] .

«عجم به کسي گفته مي شود که عرب زبان نباشد، عجم را بدين سبب عجم گفته اند که لغت و زبانشان در نظر عرب مبهم، و پيچيده و نامفهوم است و عجم، مردم فارسي زبان و سرزمين مردم ايران است.



[ صفحه 111]



هر چند معناي اصلي کلمه «عجم»، لکنت در زبان و غير فصيح بودن است اما در عين حال اين کلمه نزد اعراب، از عناوين ايرانيان است که گرچه عرب، آن را براي غيرعرب، از عرب، انتخاب نموده ولي مشخصا آن را در مورد «ايرانيان» بکار برده است.

بنابراين کلمه ي «عجم» نيز مانند کلمه «فرس» در لغت عرب يکي از عناوين مشهور ايرانيان است.