آنچه را بازگو نموديم شماري اندک از روايات بسيار است که درباره ي انقراض خلافت بني عباس، و نوسازي حکومت آنان پس از انقراض، روايت شده است و امثال اينگونه روايات، در بخشهاي آينده نيز به مناسبت هر بحث خواهد آمد و اگر همگي آنها را با دقت مورد مطاله قرار گيرد، بخوبي روشن خواهد شد که نوسازي حکومت بني عباس، پس از انقراض خلافت، يک واقعيت انکار ناپذير است که ترديدي در آن وجود ندارد.

ولي: در پاورقي کتاب «غيبت نعماني» چاپ مکتبه الصدوق 159 باب 14 ذيل حديث 18 که ما آن را از امام باقر عليه السلام نقل نموديم و به تحقيق دانشمند محترم جناب آقاي (علي اکبر غفاري) وفقه الله تعالي و ايده لمرضاته انجام پذيرفته، و ايشان چنين مي نويسد:

«اينگونه اخبار در مقام بيان وقايع و حوادثي است که در طول زمان غيبت روي مي دهد، نه آنکه مخصوص آخرالزمان و نزديک به ظهور حضرت قائم عليه السلام باشد و چون تاليف کتاب (غيبت نعماني) در اواسط خلافت بني عباس بوده و انقراض دولت بني عباسيان در قرن هفتم بدست خراساني (يعني: دومين خراساني که هلاکوخان مغول باشد) انجام شده، و از اين رو همگي اين اخبار جزء اخباري



[ صفحه 94]



است که از وقايع آينده خبر داده است و از معجزات امامان بشمار مي آيد. [1] .

گوئي محقق کتاب غيبت نعماني چون ديده است که نام «خراساني» و «سفياني» هر دو با هم در روايت ذکر شده است، از اين رو تصور فرموده اند که بايد مقصود از اين خراساني، همان هلاکوخان مغول باشد. چه آنکه زمان خروج سفياني، که از علائم حتميه ظهور است با زمان پيدايش «هلاکو» با هم سازگار نيست، و بدين لحاظ فرموده اند که: اين گونه اخبار در مقام بيان رويدادهائي است که در طول زمان غيبت واقع مي شود!! در صورتي که چنين نيست. زيرا:

اولا- در رواياتي که از ائمه ي معصومين عليهم السلام نقل شده است به هيچ وجه، نه از هلاکوخان مغول به خراساني تعبير شده و نه اسم او در روايات آمده است، بلکه آنچه در بيانات ائمه ي طاهرين عليهم السلام درباره ي هلاکوخان مغول آمده است اين است که فرموده اند: «انما يجي ء فساد أمرهم من حيث بدء صلاحهم» يعني: تباهي کار اينان از همانجائي که سلطنشان آغاز شده خواهد بود يعني از طرف خراسان، و يا اينکه فرموده اند:«يخرج من حيث بدء ملکهم» يعني او از همانجائي که سلطنت بني عباس روبراه شده مي آيد. و امثال اينگونه تعابير. [2] .

ثانيا- بر فرض اينکه از هلاکوخان مغول در روايات به خراساني تعبير شده باشد، اما مطابق روايات بي شماري که درباره ي خراساني رسيده است خراساني عنوان سه نفر است که عبارت باشند از: 1- ابومسلم خراساني 2- هلاکوخان مغول 3- سومين خراساني که آخرين خراساني است و او سيدي است از دودمان اهل بيت عصمت و طهارت است که هم با بني عباس و هم با سفياني مي جنگد. [3] .

و ثالثا- روايات بي شماري از شيعه و سني در کتب حديث وجود دارد که تحليل گران و محققان اسلامي همگي در تحليل و تجزيه ي آنها گفته اند که مقصود از اين روايات،



[ صفحه 95]



روايات سيدي است هاشمي که وي از خراسان [يعني: ايران] قيام مي کند و با سفياني مي جنگد و او زمينه ساز حکومت جهاني حضرت مهدي عليه السلام است. [4] .

بنابراين در بي پايه بودن مطالب پاورقي کتاب غيبت النعماني ترديد وجود ندارد.