بازگشت

گفتار علامه دهخدا درباره زوراء


مرحوم علامه ي دهخدا، دانشمند، محقق، و نويسنده، در کتاب لغتنامه، به نقل از چندين کتاب معتبر لغت و جغرافي که نام آنها را نيز در کتاب خود آورده است درباره ي «زوراء» چنين مي نويسد:

«زوراء، بغداد را گويند. بعضي گويند: زوراء، بغداد است. لأن ابوابها الداخله جعلت مزورة عن الخارجة. زوراء، شهر بغداد است. زوراء، نام بغداد است، از بهر آنکه در جانب قبلي، وضع آن زواري، يعني: انحرافي است. شهر زوراء، به بغداد، در جانب شرقي و به علت کج بودن قبله ي آن، اين نام را بدو داده اند. زوراء موضعي است به مدينه نزديک مسجد و نام بازاري است در مدينه، و خانه اي است عثمان بن عفان را. زوراء نام چند زمين است» [1] .

در اين مورد، دو شاهد ديگر نيز در دست داريم که علاوه بر دلائل گذشته ثابت مي کند که «زوراء» همان بغداد است. يکي از آنها اشعار مفصلي است که مرحوم علي بن يونس عاملي بياضي، متوفاي سال 877 هجري قمري در مورد ميلاد، و تاريخ و شهادت، و محل دفن يکايک ائمه ي معصومين عليهم السلام نقل نموده است و ديگري اشعار منسوب به شيخ بهاءالدين عاملي، متوفاي سال 1031 هجري قمري است که در مدح و منقبت حضرت موسي بن جعفر (صلوات الله عليهما و علي آبائهما الطاهرين) سروده است.

اشعاري که مرحوم علامه ي بياضي درباره ي محل ولادت و تاريخ شهادت و محل دفن دو امام معصوم حضرت موسي بن جعفر و امام جواد عليهم السلام نقل نموده چنين است:



و مولد الکاظم بالأبواء

ثامن و عشرين علي استواء



و مائة من قبلها هجرية

ثالث ثلاثين بها المنية





[ صفحه 233]





و قبره بجانب «الزوراء»

من أرض بغداد بلا مراء



و مولد الجواد بعد المائة

لخامس التسعين في الرواية



ميلاده بأفضل البقاع

مدينة الرسول خير داع



و القبض عشرين و مائتين

و القبر في «الزوراء» بغير مين [2] .



و اشعاري که مرحوم شيخ بهاء -عليه الرحمه- در مدح و منقبت دو امام معصوم حضرت موسي بن جعفر و امام محمد جواد (صلوات الله عليهما و علي آبائهما الطاهرين) سروده، و خطاب به کسي که اراده سفر به بغداد دارد نموده چنين است:



ألا يا قاصد «الزوراء» عرج

علي الغربي من تلک المغاني



و نعليک اخلعن و اسجد خضوعا

اذا لاحت لديک القبتان



فتحتهما لعمرک نار موسي

و نور محمد متقارنان [3] .



از اين اشعار به خوبي معلوم مي شود که بدون شک «زوراء» نام بغداد است و بيشتر از اين هم نياز به دليل ندارد.


پاورقي

[1] لغت نامه ي دهخدا، ماده ي «زوراء».

[2] الصراة المستقيم، ج 2 ص 217-215.

[3] منتهي الآمال، حالات موسي بن جعفر عليهم السلام.