سومين نايب خاص حضرت بقيةالله عليه السلام حسين بن روح بود که از معتمدان ابوجعفر عمري و از نزديکان وي در بغداد به شمار مي رفت . [1] ابوجعفر با ارجاع مراجعين به حسين بن روح ، زمينه ي جانشيني وي را فراهم آورد و در واپسين روزهاي حيات ، به دستور حضرت ولي عصر عليه السلام او را به عنوان جانشين خود معرفي کرد ؛ پس از آن شيعيان براي تحويل اموال به وي روجوع مي کردند . [2] اقبال در «خاندان نوبختي» اخبار مفصلي درباره ي حسين بن روح آورده و او را از طرف مادر منتسب به خاندان نوبختي دانسته است . اين بدان دليل است که وي را قمي نيز خوانده اند . [3] وي از اصحاب امام عسکري عليه السلام بوده و با حضور جمعي از بزرگان شيعه در بغداد مانند ابوعلي بن همام ، ابوعبدالله بن محمد الکاتب ، ابوعبدالله الباقطاني ، ابوسهل اسماعيل بن علي نوبختي ، ابوعبدالله بن الوجناء و عده اي ديگر به جانشيني ابوجعفر عمري معرفي شده است . [4] .

ام کلثوم دختر ابوجعفر ، ضمن روايتي نقش برجسته ي حسين بن روح در زمان پدرش ابوجعفر و موقعيت بلند او را در ميان شيعيان به تفصيل توضيح داده است . [5] .



[ صفحه 583]



وي همچنين در دوراني که آل فرات متصدي مقام وزارت مقتدر عباسي و از هواداران شيعيان بودند ، در دستگاه خلافت نفوذ کرد ، اما با روي کار آمدن حامد بن عباس که از مخالفان شيعه حمايت مي کرد ، مشکلاتي براي حسين بن روح به وجود آمد . از سال 311 که حامد بن عباس روي کار آمد تا سال 317 که حسين بن روح از زندان رها شد ، گزارش دقيقي از زندگي او در دست نيست . فقط مي دانيم که وي از سال 312 تا 317 در زندان به سر مي برده است . [6] .

پس از آن تا شعبان سال 326 - که در گذشت - از موقعيت والايي در بغداد برخوردار بود و به دليل نفوذ آل نوبخت در دستگاه حکومتي ، کسي مزاحم وي نمي شد .

اقبال مي نويسد : ابوالقاسم حسين بن روح به تصديق مخالف و موافق از فهميده ترين و عاقلترين مردم روزگار بوده است . [7] .