زيرا که اين کار از اموري است که به وسيله آن حقّ امام عليه السلام ادا مي گردد، و بدون ترديد اداي حقّ آن حضرت از عظيم ترين و مهم ترين وسايل تقرُّب يافتن به اوست.

بيان مطلب اين که: شيخ ثقه اجل جعفر بن محمد بن قولويه قمي رحمه الله در کتاب کامل الزيارات به سند خود از امام صادق عليه السلام ضمن حديثي طولاني در فضيلت گريستن بر امام حسين عليه السلام روايت آورده که فرمود: و هيچ ديده و هيچ اشکلي نزد خداوند محبوب تر از چشمي نيست که بر او بگريد و اشک بريزد، و هيچ گريه کننده اي بر او نگريد مگر اين که فاطمه عليها السلام را صِلِه کرده و حقِّ ما را ادا نموده است، و هر بنده اي [روز قيامت] با ديدگاه گريان محشور مي شود مگر گريه کنندگان بر جدّم حسين عليه السلام که [هر آن که بر او گريسته] در حالي محشور مي گردد که ديده اش روشن است و مژده به او مي رسد و شادماني بر چهره اش نمودار است، و خلايق در بيم و هراس هستند در حالي که اينان [گريه کنندگان بر امام حسين عليه السلام] ايمن باشند، و خلايق [در هنگامه عَرَصاتِ محشر] عرضه مي شوند ولي اينان زير عرش و در سايه عرش با حسين عليه السلام هم سخن خواهند بود.



[ صفحه 556]



از سختي روزِ حساب ترسان نيستند، به ايشان گفته مي شود: داخل بهشت شويد، پس امتناع مي ورزند و سخن و مجلس آن حضرت را بر مي گزينند، و همانا حوريان به آنان پيغام مي دهند: ما و وِلْدانِ مخلَّدين اشتياق شما را داريم، پس آن ها به سوي حورالعين سر بر نمي دارند، به جهت آنچه از خوشي و بزرگواري در مجلسشان مي بينند... [1] .

و دليل بر آنچه ياد کرديم فرمايش امام عليه السلام است که: «و حقِّ ما را ادا کرده» مي رساند که گريستن بر امام حسين عليه السلام اداي حق صاحب الأمر و ساير امامان - سلام اللَّه عليهم اجمعين - مي باشد، و شايد سِرّ مطلب اين باشد که تسليت دادن مؤمنين نسبت به بازماندگانِ کساني از ايشان که از دنيا گذاشته اند گراميداشت و تعظيم ايشان و دوستي کردن به آنان و ياري نمودن از جهت شرکت در مصيبتشان مي باشد، و اين ها قسمتي از حقوق مؤمنين نسبت به يکديگر است، زيرا که هرگاه مؤمني از جهان دنيا درگذرد براي او آدابي هست که شرع مقدس امر فرموده آن آداب رعايت گردد، و آن ها بر دو گونه اند: يک گونه آن است که به سبب آن حقّ ميّت ادا مي شود، و آن عبارت از تشييع و کنار قبر او رفتن، و برايش طلب مغفرت کردن، و از طرف او صدقه دادن و بر او نماز خواندن و از او به خوبي ياد کردن و امثال اين ها مي باشد. و گونه ديگر آن است که حقِّ بازماندگان او به وسيله آن رعايت مي گردد، و اين عبارت از ديدار آن ها و تعزيت ايشان و دعا کردن براي آنان و شرکت در حزن و مصيبتشان، و فرستان غذا براي ايشان امثال اين ها از اموري که صله آنان و احسان به ايشان مي باشد، و بدون ترديد حقّ امام عليه السلام در اين باره از همه مردم بزرگ تر است.

پس هرگاه مؤمن در مصيبت مولاي مظلوممان ابي عبداللَّه عليه السلام بگريد، حقّ امامي که بعد از آن حضت باقي مانده را در آن فاجعه بزرگ ادا کرده، چون اين کار موافقت نمودن با امام عليه السلام و ياري کردن او و تقرُّب يافتن به او و تسلّي دل اوست، نه اين که حقّ امام را از هر جهت و در هر جاي رعايت کرده باشد، زيرا که براي امام و همين طور ساير مؤمنين به حسب تفاوت مراتب و شئونشان حقوقي هست که مي بايست در هر مورد و هنگام و هر شئ به طور مقتضي رعايت و ايفا گردند، و در رواياتي که از امامان عليهم السلام وارد شده اين



[ صفحه 557]



مطلب را توجه داده اند، که اگر بخواهيم عنان بحث را به آن سوي بکشانيم کتاب حجيم خواهد شد. و با اين توضيح معني فرمايش امام عليه السلام: «و حقّ ما را ادا نموده است» معلوم گشت، و معني نظاير اين کلام در ساير موارد و عبارات نيز روشن شد، پس ان شاء اللَّه تعالي نسبت به اين مطلب متذکر و با بينش باش.