اين که از خداي عزوجل مسئلت نمايي که ديدار مولايمان صاحب الزمان عجل اللَّه فرجه را در حال عافيت و ايمان به تو روزي فرمايد، پس در اينجا دو مطلب مورد بررسي قرار مي گيرد:

يکي: إستحباب طلب نايل شدن به ديدار آن حضرت عليه السلام در زمان ظهورش از خداي منّان.

دوّم: اين که از خداي متعال مسئلت نمايي که آن ديدار را در حالي که عافيت و ايمان داشته باشي به تو روزي فرمايد. و بر مطلب اوّل دلالت مي کند آنچه در دعاهايي که امامان عليهم السلام به شيعيان تعليم فرموده اند تا در زمان غيبت خوانده شود آمده، چنان که در دعاي عهدي که از امام صادق عليه السلام روايت گرديده چنين مي خوانيم: اَللَّهُمَّ أرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشيدَةَ وَالغُرَّةَ الحَميدَة؛ بار خدايا آن طلعت رشيد و آن چهره نازنين را به من بنماي... [1] .

و در دعاي عَمْري که از حضرت صاحب الأمرعليه السلام روايت شده چنين آمده: «اَللَّهُمَّ إنّي أسئَلُکَ أنْ تُرِيَنِي وَلِيَّ أمْرکَ ظاهِراً نافِذَ الأمْرِ؛ [2] بار خدايا از تو مسئلت دارم که ولّي امرت را به من بنمايي در حالي که فرمانش نافذ باشد....

و دعاهاي ديگري که ذکر آن ها موجب طولاني شدن سخن مي شود، اضافه بر اين که اين امر از لوازم محبّت ايمان است، زيرا که هر دوستي اشتياق دارد که هر در لحظه دوست و حبيب خويش را ببيند، و در اين باره به هر چه در توان دارد توسُّل مي جويد، و از جمله آن وسايل دعا و مسئلت است که کليد هر خير و برکت و وسيله رسيدن به هر مهم و حاجت مي باشد.

و نيز بر مطلب مورد بحث دلالت مي کند تمام دلايلي که دعا براي تعجيل فَرَج و ظهور آن حضرت عليه السلام را امر مي کنند، چون دعا کردن به اين که خداوند ديدارش را در حالي که به تو روزي فرمايد که در هنگام ظهورش زنده باشي متضمن دعا براي تعجيل فَرَج و ظهورش



[ صفحه 506]



هست، پس دلايلي که بر تأکيد و رُجحانِ دلالت دارند شامل اين هم مي شوند. و بر مطلب دوّم دلالت دارد آنچه ثقةالاسلام محمد بن يعقوب کليني رحمه الله به سند خود از حضرت ابي عبداللَّه امام صادق عليه السلام آورده که فرمود: هر گاه کسي از شما تمنّاي [ديدن] قائم عليه السلام را داشت، پس آرزويش چنين باشد که در عافيت آن جناب را ببيند، زيرا که خداوند حضرت محمد صلي الله عليه وآله را رحمت فرستاد و آمدن قائم عليه السلام نقمت خواهد بود. [3] .

مي گويم: توضيح مطلب اين که خداوند پيغمبرش را امر ننمود که از کافران و ظالمين انتقام بگيرد - در صورتي که آن ها شروع به جنگ نمي کردند - بلکه آن حضرت را براي عالميان رحمت فرستاد، و خطاب به او فرمود: «فَمَهِّلِ الکافِرِينَ أمْهِلْهُمْ رُوَيداً»؛ [4] پس [اي رسول] اندکي کافران را مهلت ده. که انتقام را تا زمان ظهور حضرت قائم عليه السلام به تأخير انداخت، و هر چه جبرئيل مي آمد پيغمبر صلي الله عليه وآله را به مدارا کردن با مردم دستور مي داد، ولي حضرت قائم عليه السلام مأمور به انتقام گرفتن است تا هر قومي را به آنچه مي کرده اند کيفر دهد، بنابراين هر کس دوران آن جناب را ببيند چنين نيست که ديدن آن حضرت برايش رحمت و بشارت باشد، بلکه براي بيشتر مردم نقمت و عذاب خواهد بود، چنان که خداي عزوجل فرمايد: «وَلَنُذِيقَنَّهُم مِنَ العَذَابِ الأدْنَي دُونَ العَذَابِ الأَکْبَرِ»؛ [5] و از عذاب نزديک تر آنان را بچشانيم غير از آن عذاب بزرگ تر [قيامت] . و آيات و روايات در اين باره بسيار است، و چون در آخرالزمان محنت ها و بليّات بسيار زياد است و مردم در معرض و لغزشگاه آن ها قرار دارند، امامان عليهم السلام به شيعيانشان امر فرموده اند که عافيت و سلامتي از آن ها را از خداي عزوجل درخواست دارند، و در حالي عافيت و سلامتي تسليم بودن؛ به ديدار امام منتظَر خود نايل گردند، تا به لقاي آن جناب متنعم و خرسند شوند، و در سايه عنايت او ايمن باشند، و در شمار منحرفان شکّاک و يا تغيير و تبديل کنندگان دين و کساني که بر آن ها [از سوي خداوند] غضب شده و گمراهان، قرار نگيرند، که حضرت قائم عليه السلام از آن ها انتقام مي گيرد و آنان را از دم شمشير مي گذراند، و عاقبت کارشان



[ صفحه 507]



منزلگاه هلاکت جهنم است که به آن جايگاه بد خواهند افتاد.

تذکر: و بدان که کاميابي به لقاي آن حضرت براي مسئلت کنندگان و طالبين آن در زمان ظهورش ممکن است بر يکي از دو وجه انجام گردد: يکي: اين که خداوند متعال ظهورش را نزديک گرداند، پس آن مسئلت کننده به لقايش برسد.

دوّم: اين که مسئلت کننده پيش از ظهور وفات يابد، پس خداي عزوجل او را در زمان ظهور حضرت قائم عليه السلام زنده گرداند، تا به لقاي آن جناب نايل آيد از جهت اجابت دعاي او و پاداش اميد او، چنان که در دعاي عهدي که از امام صادق عليه السلام روايت شده اين معني آمده، ما دعاي مزبور را در امر سي و چهارم ياد آورديم.

تتمّه اي پر سود: همان طور که مستحب است نايل شدن به ديدن آن حضرت در زمان ظهورش را طلب نمايد، هم چنين مستحب است لقاي آن جناب در خواب يا بيداري در زمان غيبتش را مسئلت نمايد، و دليل بر اين از چند وجه است:

وجه اوّل: تمام آنچه بر استحباب دعا کردن براي هر کار مشروعي دلالت دارد، مانند فرموده خداي تعالي: «وَقالَ رَبُّکُمْ ادعُونِي أسْتَجِبْ لَکُمْ»؛ [6] و پروردگار شما فرمود مرا [با خلوص دل] بخوانيد شما را إجابت کنم. و فرموده خداي تعالي: «وَاسئَلُوا اللَّه مِنْ فَضْلِهِ»؛ [7] و [هر چه خواهيد] از فضل خدا مسئلت نماييد. «وَإذَا سألَکَ عِبادِي عَنّي فَإنّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إذَا دَعَانِ»؛ [8] و چون بندگان من [دور و نزديکي] من از تو بپرسند پس [بدانند که] من نزديکم دعاي هر که مرا بخواند را إجابت نمايم.

و روايات در اين باره متواتر است، از جمله:

1- از امام صادق عليه السلام است که فرمود: دعا همان عبادت است [9] که خداي عزوجل فرموده: «إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ»؛ [10] همانا آنان که از عبادت من تکبُّر ورزند سرافکنده به جهنم خواهد افتاد.



[ صفحه 508]



2- و از آن حضرت عليه السلام است که فرمود: دعا مخزن است همچنان که ابر مخزن باران است. [11] .

3- و نيز از آن جناب آمده که فرمود: خداوند را بسيار دعا کنيد که خداوند از بندگان مؤمنش دوست مي دارد که او را دعا کنند، و به بندگان مؤمن خود استجابت را وعده فرموده و خداوند دعاي مؤمنين را روز قيامت عملي براي آن ها [محسوب] خواهد کرد که در خير آن ها مي افزايد.

4- و در حديث ديگري از آن حضرت است که: پس دعا بسيار کن که کليد هر رحمت و پيروزي هر حاجت است، و آنچه نزد خداي عزوجل است جز به وسيله دعا به دست نيايد، و همانا هيچ دري بسيار کوبيده نشود مگر اين که به گشايش براي کوبنده اش نزديک گردد. [12] .

5- و از پيغمبر اکرم صلي الله عليه وآله آمده که فرمود: هر مسلماني خداي تعالي را دعا کند به دعايي که قطع رحم و گناه آوردن در آن نباشد، خداوند به سبب آن يکي از سه چيز را به او دهد: يا دعايش را به زدوي مستجاب فرمايد، و يا آن را براي آخرتش ذخيره فرمايد، يا مانند آن را از بدي از او دور سازد. [13] .

6- و از آن حضرت صلي الله عليه وآله آمده که فرمود: دعا مغز عبادت است، و هيچ مؤمني خداوند را نخواند مگر اين که مستجاب فرمايد، پس يا به زودي آن را در دنيا برايش تعجيل مي کند، و يا برايش به آخرت تأخير مي اندازد، و يا به مقدار دعايش از گناهانش مي آمرزد به شرط آن که به گناهي دعا نکند. [14] .

7- و از آن حضرت صلي الله عليه وآله روايت شده که فرمود: عاجزترين مردم کسي است که از دعا کردن عاجز باشد، و بخيل ترين مردم کسي است که از سلام کردن بُخل ورزد. [15] .

8- و از اميرالمؤمنين عليه السلام است که فرمود: خداوند چنين نکند که درب دعا را [بر



[ صفحه 509]



کسي] بگشايد و درب اجابت را بر او ببندد.

9- و از امام صادق عليه السلام روايت آمده که فرمود: بر شما باد دعا کردن که چيزي نخواهيد يافت که در تقرب جستن به خداوند مثل آن باشد. [16] .

10- و از اميرالمؤمنين عليه السلام است که فرمود: محبوب ترين اعمال نزد خداي عزوجل در زمين دعا است، و بهترين عبادت عفاف است. [17] .

11- و از فضيل بن عثمان روايت شده که گفت: به حضرت امام صادق عليه السلام عرضه داشتم: مرا سفارشي فرماي، فرمود: تو را سفارش مي کنم به تقوي و خداترسي، و راستگويي، و اداي امانت، و خوش رفتاري با مصاحِب خويش، و پيش از طلوع خورشيد و پيش از غروب آن بر تو باد دعا کردن، و چيزي تو را از درخواست کردن از پروردگارت باز ندارد، و نگويي: اين چيزي است که عطا نخواهم شد، و دعا کن که خداوند آنچه را بخواهد انجام مي دهد.

و اخبار ديگري که در کتاب هاي علماي بزرگوارمان روايت شده است. و حاصل سخن اين که: تشرُّف به ديدار امام عليه السلام امري است ممکن است و مشروع، و هر امر ممکن مشروعي مستحب است برايش دعا شود. نتيجه اين که: دعا کردن براي تشرُّف به ديدار آن حضرت - سلام اللَّه تعالي عليه - مستحب مي باشد. کُبراي اين قضيّه: به کتاب و سنّت و إجماع و عقل ثابت است، و از کتاب و سنّت آنچه ياد آورديم بسنده است، و إجماع براي کسي که خُبرگي و اُنسي با کتاب هاي علما و سيره مسلمين داشته باشد معلوم است، بلکه مي توان ادّعا کرد که استحباب دعا از ضروريات دين است. و عقل حکم مي کند به اين که خوب است بنده مطالب و خواسته هايش را از پروردگار عالميان مسئلت نمايد.

و امّا صغراي مطلب - يعني امکان تشرّف به ديدار امام منتظَر - عجل اللَّه تعالي فرجه و مشروع بودن طلب آن براي اهل ايمان و يقين ثابت است، و قوي ترين دليل بر امکان آن وقوع و تحقق يافتنش براي بسياري از صُلَحا و کساني است که خداوند خير دنيا و دين را براي شان خواسته، و درخواست آن در چندين دعا و زيارتي که علماي صالِح گذشته ما در



[ صفحه 510]



کتاب هايش ياد کرده اند آمده، چنان که در دعايي که توسط عَمْري از آن حضرت روايت شده چنين آمده: «و ما را از کساني قرار ده که ديده شان به ديدارش روشن گردد». [18] .

و در دعاي عهد مي خوانيم: «و ديده ام را به سرمهؤ يک نگاه به او روشن ساز». [19] .

و در دعاي ندبه است که: «و [اي خدا] سرور اين بنده کوچکت را به وي بنمايان اي شديد القوي». و دعايي که پس از سلام بر آن حضرت در سرداب مبارک مروي است آمده: «و چهره اش را به ما بنماي». و غير اين ها که در جاي خود ذکر گرديده، و اين که تمام اين ها را حمل کنيم بر آن که منظور درخواست ديدن آن جناب فقط در زمان ظهورش مي باشد شاهد و داعي بر آن نيست. و در بعضي از اخبار است که آن حضرت عليه السلام در ميان مردم آم د و شد مي کند. پس او را مي بينند ولي نمي شناسند. و براي من و بعضي از اخيار، بعضي از اسرار اتّفاق افتاده است.

و از جمله اخباري که به آن ها اشاره کردم روايتي است که کليني رحمه الله در اصول کافي به سند صحيح عالي از سدير صيرفي [20] آورده که گفت: شنيدم حضرت امام صادق عليه السلام مي فرمود: همانا در صاحب اين امر شباهتي به يوسف عليه السلام هست. گويد: عرضه داشتم: گويي از زندگاني و غيبت او ياد مي کني؟ آن حضرت - عليه الصلاة و السلام - به من فرمود: و چه چيز آن را انکار مي کنند اين افراد شبيه خوک؟ به درستي که برادران يوسف اسباط و پيغمبرزاده بودند، با يوسف تجارت کردند، و خريد و فروش نمودند، و با او سخن گفتند و حال آن که برادرانش بودند و او برادرشان بود او را نشناختند، تا اين که خودش گفت: من يوسفم و اين برادر من است. پس چه انکار مي دارد اين امّت ملعون اين که خداوند عزوجل با حجت خود در وقتي از اوقات همان کند که با يوسف کرد؟ به درستي که يوسف پادشاهي مصر را داشت و بين او و پدرش مسافت هيجده روز راه بود، پس اگر يوسف



[ صفحه 511]



مي خواست پدر را [از احوال خود] خبر دهد مي توانست، همانا يعقوب و فرزندانش هنگامي که مژده يافتند آن مسافت را تا مصر نُه روزه پيمودند. پس اين امت چرا انکار مي دارد که خداي عزوجل با حجّت خود چنان کند که با يوسف کرد، اين که در بازارهاي شان راه برود و بر فرش هاي شان قدم بگذارد تا آن گاه که خداوند در آن [جريان] به او اذن دهد، همچنان که به يوسف اذن داد که گفتند: آيا تو همان يوسفي؟ گفت: من يوسف هستم. [21] .

و نعماني به سند خود از سُدير آورده که گفت: شنيدم حضرت امام صادق عليه السلام مي فرمود: همانا در صاحب اين امر سنّتي از يوسف هست. راوي گويد: عرضه داشتم: گويي ما را از غيبت يا حيرتي خبر مي دهيد؟ فرمود: چه انکار مي کنند اين خلق معلون خوک صفت از اين امر؟ همانا برادران يوسف افراد عاقل و چيز فهم بودند بر يوسف وارد شدند و با او سخن گفتند و با او معامله کردند و رفت و آمد نمودند و او برادر آنان بود با وجود اين تا خودش را به آنان معرفي نکرد او را نشناختند و وقتي گفت من يوسف هستم او را شناختند. بنابراين امّت سرگردان چه انکار مي کنند که خداي عزوجل در وقتي از اوقات بخواهد حجّت خودش را بر آنان مخفي بدارد، يوسف پادشاهي مصر را داشت و فاصله بين او و پدرش هيجده روز راه بود، اگر خداوند مي خواست با حجت خويش همان کند که با يوسف کرد، و اين که صاحب مظلوم شما که حقّش انکار شده صاحب اين امر در ميان آن ها آمد و شد کند، و در بازارهاي شان راه برود، و بر فرش هاي شان پا بگذارد، ولي او را نشناسند؟ تا هنگامي که خداوند او را اذن دهد که خودش را معرفي کند، چنان که به يوسف اجازه داد، وقتي که برادرانش گفتند: تو يوسفي؟ گفت: من همان يوسفم. [22] .

مي گويم: اي مؤمنِ صاحب يقين در اين حديث شريف تأمّل و تدبّر کن، و تعريض و انکار امام عليه السلام نسبت به کسي که پندارد امام عصر - عجل اللَّه تعالي فرجه - در ميان مردم آمد و شد نمي کند و او را نمي بينند را ملاحظه بنماي، و اين که از اين جهت آن حضرت را



[ صفحه 512]



به يوسف صديق تشبيه نموده است، و در اين حديث و حديث پيشين کفايت و تصديقي براي اهل ايمان و تحقيق است. و در روايات چيزي را نيافته ام که گمان منافات با آنچه ياد کرديم در آن برود مگر دو حديث که منافات نداشتنشان را با آنچه که گفته شد توضيح مي دهيم:

يکي: فرموده آن حضرت در توقيع شريف که پيش تر آورديم: فَمَنْ ادّعي المُشاهَدَةَ قَبْلَ السفياني و الصَّيحَةِ فهوَ کَذَابٌ؛ پس هر کس ادعاي مشاهده کند پيش از خروج سفياني و صيحه آسماني پس او دروغگو است...که در امر گذشته بيان داشتيم: اين عبارت با آنچه ياد کرديم منافاتي ندارد.

دوّم: آنچه در مزار بحار از بعضي از کتب مزار به سند خود از احمد بن ابراهيم آمده که گفت: به ابوجعفر محمد بن عثمان اشتياقم را به ديدن مولاميان عليه السلام بيان داشتم، به من فرمود: با شوق مايلي که او را ببيني؟ گفتم: آري، فرمود: خداوند شوق تو را سپاس گويد و روي آن حضرت را به آساني و عافيت به تو بنماياند، اي ابوعبداللَّه تقاضا مکن که او را ببيني زيرا که ايّا غيبت به او مشتاق هستي و نخواه که با او همراهي شوي که اين از کارهاي بزرگ خداوند است، و تسليم بودن به آن اولي است، ولي به سوي او به وسيله زيارت توجه کن... [23] .

مي گويم: در اين حديث نسبت به آنچه ياد کرديم منافاتي نيست.

اوّل: اين که چون جناب محمد بن عثمان براي او دعا کرد به اين که: «و روي آن حضرت را به آساني و عافيت به تو بنماياند». و اگر اين امر غير ممکن بود با خواستنش نامشروع بود برايش چنين دعايي نمي کرد.

دوم: اين که چون اين سؤال و جواب در زمان غيبت اوّل (غيبت صغري) انجام شده، و در آن زمان براي بسياري از اهل ايمان ديدن و لقاي آن حضرت عليه السلام اتفاق افتاده، از سُفراي آن حضرت و غير آن ها، چنان که از اخبار ظاهر مي شود، و در روايات چيزي که بر نفي مشاهده به طور مطلق در زمان غيبت صغري باشد نديده ايم.

سوّم: اين که احتمال مي رود در آن وقت به خصوص، مانعي بوده به خاطر ملاحظه آن



[ صفحه 513]



شخص که صلاح نبوده کسي به ديدار آن حضرت مشرَّف شود، و نظير اين معني در منع وکلا از ياد کردن آن حضرت در روايت آمده، چنان که در اصول کافي از حسين بن الحسن علوي است که گفت: يکي از نديمان روز حسني و مرد ديگري که همراه او بود به وي گفت: اينک او [يعني امام عصر عجل اللَّه تعالي فرجه] اموال مردم را [از باب حقوق] جمع مي کند و براي او وکلايي هست - و وکلاي آن حضرت را در نواخي مختلف نام بردند - و اين را به عبيداللَّه بن سليمان وزير گزارش دادند، پس وزير همت گماشت که وکلا را بگيرد، سلطان گفت: جستجو کنيد بيينيد اين مرد [يعني حضرت عليه السلام] در کجاست که اين جريان بزرگي است. عبيداللَّه بن سليمان گفت: همه وکلا را دستگير مي کنيم، سلطان گفت: نه، بلکه با اشخاص ناشناسي براي جاسوسي نزد آنان پول هايي بفرستيد، پس هر کدام از آنان چيزي گرفت دستگير شود. راوي گويد: پس [از سوي حضرت قائم عليه السلام] نامه آمد که به تمامي وکلا دستور دهند از کسي چيزي نگيرند و از پذيرفتن آن خودداري کنند و جريان [حضرت صاحب الأمرعليه السلام] را تجاهُل نمايند، پس شخص ناشناسي براي جاسوسي نزد محمد بن احمند رفت و با او خلوت کرد و گفت: پولي نزدم هست که مي خواهم آن را برسانم، محمد به او گفت: اشتباه کرده اي، من از اين مطلب چيزي نمي دانم، پس هر چه ملاطفت کرد محمد تجاهل نمود، و جاسوس ها را همه جا پراکندند و همه وکلا از پذيرفتن چيزي امتناع ورزيدند، به جهت آن دستوري که از پيش به ايشان رسيده بود. [24] .

چهارم: اين که براي هيچ کس ممکن نيست به ديدن آن جناب مشرَّف شود مگر به اجازه حضرتش، و شايد منع کردن ابوجعفر از جهت اجازه ندادن امام عليه السلام به او براي تشرُّف يافتن آن شخص بوده، يا به خاطر اين که اين سرّ را تحمُّل نداشته و توان رازداري در او نبوده و خبر را منتشر مي ساخته، و يا به سبب هاي ديگر.

مؤيّد اين وجه است آنچه در اصول کافي از علي بن محمد از ابوعبداللَّه صالحي آمده که گفت: پس از وفات حضرت ابومحمد امام عسکري عليه السلام اصحاب ما از من خواستند که درباره اسم و جاي امام عليه السلام بپرسم، پس جواب صدور يافت که: «اگر آن ها را بر اسم دلالت



[ صفحه 514]



کني آن را شايع مي سازند و چنانچه جاي را بشناسند آن را نشان خواهند داد». [25] .

پنجم: شايد آن شخص مي خواسته با آن حضرت عليه السلام مصاحبت کند و ملازم خدمت آن جناب شود به گونه اصحاب ساير ائمه عليهم السلام، و اين در هر دو غيبت ممنوع بوده است، و شيخ ابوجعفر اين جهت را از او فهميده بود، لذا گفت: و درخواست مکن که با او همراه شوي.

و مؤيّد اين وجه است آنچه کليني رحمه الله در خبر صحيحي از امام صادق عليه السلام روايت کرده که فرمود: قائم عليه السلام را دو غيبت است، يکي کوتاه، و ديگري طولاني، در غيبت اوّل کسي جايش را نمي داند مگر خواص شيعيانش، و در ديگري جايش را نداند مگر خواصّ خدمتگزارانش. [26] .

در امر گذشته نيز مؤيد اين وجه گذشت.

وجه دوّم: اين که نگاه کردن به چهره نورانيش عبادت است، و توفيق خواستن براي عبادت نيز عبادت است، بنابراين درخواست توفيق براي ديدن روي آن حضرت عبادت مي باشد، و هر يک از دو مقدّمه اين مطلب آن قدر واضح است که نيازي به دليل و برهان ندارد، بلکه شاهد بر مقدّمه اوّل روايتي است که در مجالس شيخ صدوق از مولايمان حضرت رضاعليه السلام آمده که فرمودند: «نگاه کردن به ذريّه پيغمبر صلي الله عليه وآله عبادت است امام باشد يا غير امام». [27] و شاهد بر مقدّمه دوم دعاهايي است که از امامان صلي الله عليه وآله رسيده و توفيق عبادت از خدا خواستن را دستور فرموده اند.

وجه سوم: فرموده امام عليه السلام در دعاي عهد و غير آن که: اَللَّهُمَّ أرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيَدةَ وَالغُرَّةَ الحَميدَةَ وَاکْحُلْ ناظِري بنظرَةٍ مِنّي إلَيهِ.... که اطلاق آن عموميّت دارد و شامل زمان غيبت و حضور آن حضرت عليه السلام هر دو مي شود، چنان که بر کسي دلش به نور او روشن است پوشيده نيست.

وجه چهارم: محتواي آنچه در فضيلت خواندن سوره بني اسرائيل (=إسراء) در شب هاي



[ صفحه 515]



جمعه وارد شده است، چنان که در تفسير برهان از عيّاشي و صدوق به سندهايش از امام صادق عليه السلام آمده که فرمود: هر کس سوره بني اسرائيل را هر شب جمعه بخواند نميرد تا ايکنه قائم عليه السلام را دريابد و از اصحابش خواهد بود. [28] .

و محتواي آنچه در فضيلت خواندن دعاي عهد که در بحار روايت شده از کتاب الإختيار سيّد ابن الباقي از امام صادق عليه السلام آمده که فرمود: هر کس بعد از هر نماز واحب اين دعا را بخواند امام: م، ح، م، د بن الحسن - عليه و علي آبائه السلام - را در بيداري يا خواب خواهد ديد... [29] .

ما اين دعا را در اول بخش ششم آورديم. و فحواي آنچه در مکارم الاخلاق روايت آمده در فضيلت خواندن دعاي: اَللَّهُمَّ إنَّ رَسُولَکَ الصَّادقُ المصَدَّقُ.... پس از هر نماز واجب، و مواظبت بر اين دعا که به ديدار حضرت صاحب الأمر - عجل اللَّه فرجه الشريف - مشرَّف خواهد شد. [30] .

اين را نيز در بخش ششم کتاب آورديم، توجيه استدلال اين که اخبار ياد شده به طور ضمني دلالت دارند بر اين که درخواست تشرُّف به لقاي آن حضرت عليه السلام نزد خداوند متعال امري پسنديده و محبوب است، و امامان عليهم السلام به آن فرا خوانده اند تا جاي که دست يابي به ديدار آن جناب براي کسي که بعضي از عبادات را به جاي آورد ثواب قرار داده شده است.

وجه پنجم: آنچه علّامه طباطبايي سيّد مهدي نجفي مشهور به بحر العلوم به نظم آورده، در اموري که غسل کردن براي آن ها مستحب است در الدرَّةُ النَّجفيّه خود چنين گويد:



وَرُؤيَةِ الإمامِ فِي المَنامِ

لِدَرْکِ ما يُقْصَدُ مِنْ مَرَامِ



و [به منظور] ديدن امام در خواب، براي آنچه از مقاصد خواسته مي شود، که اگرعليه السلام درخواست ديدن امام امر مستحب مطلوبي نبود غسل کردن براي آن کار متسحّب راجحي نبود، چون مخفي نيست که استحباب غسل به خاطر رجحان داشتن چيزي است که برايش غسل مي شود، و اين با توجه به ساير موارد آن ظاهر و معلوم است.



[ صفحه 516]



وجه ششم: اين که طلب کردن لقاي آن جناب از روي محبتّ و اشتياق نسبت به او و محبوب شدن نزد اوست، و بدون ترديد اظهار دوستي و محبّت به آن حضرت از بهترين و مهم ترين عبادات مي باشد، زيرا که اين از آثار و نشانه هاي ولايت است، پس هر قدر که محبت شديدتر و تمام تر باشد اشتياق به ديدار محبوب بيشتر و عظيم تر مي شود، و در همين بخش از کتاب مطالبي که بر اين مقصود دلالت دارد و مايه تذکر خردمندان است گذشت.

وجه هفتم: آنچه در کتاب جنّة المأوري اثر عالم محدث نوري رحمه الله به نقل از کتاب الإختصاص شيخ مفيد از ابوالمغرا [31] از امام موسي بن جعفرعليها السلام روايت آمده که گويد: شنيدم آن حضرت مي فرمود: مَنْ کانَتْ لَهُ الي اللَّه حاجَةٌ وَارادَ أنْ يرانا و أنْ يَعْرِفَ مَوضِعَهُ فَلْيَغْتَسِلْ ثَلاثَ لَيالٍ يُناجي بنا فَإنَّهُ وَيُغْفَرُ لَهُ بِنَا وَلا يخفي عَلَيهر موضَعُهُ...؛ هر کس به سوي خداوند حاجتي دارد و مي خواهد ما را ببيند و منزلگاه خودش را [در آخرت] بداند، پس سه شب غسل کند در حالي که به وسيله ما [به درگاه الهي] مناجات نمايد که همانا ما را خواهد ديد و آمرزيده خواهد شد و جايگاهش بر او پوشيده نمي ماند. [32] .

محدّث نوري پس از ذکر اين حديث گفته: اين که حضرت فرموده: «يناجي بنا» يعني با خداي تعالي به وسيله ما مناجات و رازگويي کند، و به درگاه او به ما توسُّل بَرد که خداوند ما را به او بنماياند، و منزلت خودش را نزد ما مي شناسد. و به قولي: يعني به ديدار ما اهتمام ورزد، و در فکر ما و محبّت ما باشد، که ايشان عليهم السلام را خواهد ديد، يا به معني اين است که: اين را از ما بخواهد.

مي گويم: احتمال قوي مي رود که منظور از فرمايش امام عليه السلام: «يناجي بنا» اين باشد که شخص مؤمن با امام زمانش راز دل گويد و حال و وضع خويش را برايش ياد و اندوه و شکايتش را بازگو نمايد، و حوائج و آرزوهايش را عرضه کند، و از آن جناب استدعا دارد که نسبت به حوائج و خواسته هايش عنايت و اهتمام ورزد، همچنان که با پروردگار و خداي خويش چنين مناجات مي کند، زيرا که امام او سخنش را مي شنود و او را مي بيند،



[ صفحه 517]



چون امام است انکه خداي تعالي او را فريادرس هر که به او پناه برد و او را بخواهد و پناهگاه هر کس که باو إلتجا کند و او را بخواند و ياري کننده هر کس از او مدد بخواهد و مناجات کند قرار داده است، پس «يناجي بنا» به معني: «يناجينا» مي باشد، و نظيرش در حديثي است که در امر آينده خواهد آمد: «انْ يُنَادي بِهِم الباري» که به معني: «يناديهم» مي باشد.

و در دعاي روز عاشورا مي خوانيم: وَ جَعَلَنا و اِيَّاکُمْ مِنَ الطَّالبينَ بِثَارِهِ؛ يعني «من طالبي ثارِهِ»؛ و خداوند ما و شما را از خونخواهان او (امام حسين عليه السلام) قرار دهد. [33] و نظير اين تعبير بسيار است چنان که بر اهل فن پوشيده نيست و شاهد بر آنچه ياد کرديم سيّد اجلّ علي بن طاووس در کتاب کشف المحَجّه به نقل از کتاب الرَّسائل محمد بن يعقوب کليني رحمه الله از کسي که نامش را برده آورده است که گفت: به حضرت ابوالحسن عليه السلام نوشتم: شخصي مايل است حاجات خصوصي و اسراري را با امام خويش در ميان گذارد همان گونه که دوست دارد با پروردگارش باز گويد، پس آن حضرت عليه السلام در جواب نوشت: اگر حاجتي داشتي پس لب هايت را [به شکل گفتن آن] حرکت بده که همانا جواب به تو خواهد رسيد. [34] .

و بنابر آنچه ياد آورديم باء در فرموده امام عليه السلام: «يناجي بِنا» زايد است براي تقويت و تأييد سخن، و يا از جهت ملابسه و إلصاق مجازي، در آن تدبُّر کن.

وجه هشتم: عمل صالحين از علما و غير علما است، که شيوه آن ها بوده و هست اين که تشرُّف به ديدار آن حضرت عليه السلام را از قديم الأيّام درخواست مي کرده اند، به طوري که جمعي از آنان چهل شب جمعه در مسجد کوفه و يا چهل شب چهارشنبه در مسجد سلهه مانده و تضرّع و زاري و عبادت مي نموده اند تا به اين رستگاري بزرگ نايل شوند. و رستگاري به لقاي آن جناب براي بسياري از صلحا اتفاق افتاده، و ماجراهاي شان در کتاب هايي از قبيل بحار [35] النجم الثاقب و دار السلام عراقي و غير آن ها ياد شده است. و من



[ صفحه 518]



از افراد مورد اطمينان وقايعي را شنيده ام که در آن کتاب ها ياد نشده، اکنون خصوصيات و چگونگي هاي آن وقايع در ذهنم نيست تا آن ها را در اينجا بياورم.

حاصل اين که تشرُّف يافتن به ديدار آن بزرگوار در زمان غيبت امري است که ممکن است براي بسياري از عوام و خواص مردم اتفاق افتاده، و به همين پاسخ داده مي شود به بعضي از اهل شبهه از عامّه و غير آن ها که بر فرقه اماميّه اعتراض مي کنند که: در وجود امام غايب از نظر چه فايده اي هست؟ و نيز در جواب آن ها گفته مي شود: فوايد وجود امام عليه السلام در آنچه با مشاهده و ظهورش استفاده مي شود منحصر نيست، بلکه فوايد وجود مبارک او بسيار است هرچند که غايب باشد، و آن فوايد بر همه خلايق مي رسد، از همين روي در چندين روايت آن حضرت تشبيه شده به خورشيد در وقتي که زير ابر باشد، مؤلّف سروده:



هُوَ العَلَمُ الهادِي بإشراق نورِهِ

وَإنْ غابَ عن عيني کوقت ظُهورِهِ



ألَمْ تَرَ اَنَّ الشمسَ يُنْشَرُ ضَوْءُها

إذَا کانَ تحتَ الغَيم حِينَ عبورِهِ



اوست آن آيتي که با إشراق نورش هدايتگر است، هرچند که همچون وقت ظهورش از چشمانم غايب است. آيا نمي بيني که چگونه شعاع خورشيد همه جا پراکنده مي شود، در آن موقع که هنگام عبور زير ابر واقع گردد.

و ما - ان شاء اللَّه تعالي شأنه - در خاتمه کتاب وجوه بسياري را در تشبيه مولايمان صاحب الزمان عجل اللَّه تعالي فرجه در زمان غيبتش به خورشيد هنگامي که پشت ابر باشد خواهمي آورد که خداي تعالي به برکت اولياي خويش به ما الهام فرموده است. و عدّه اي از علماي ما در کتاب هاي خود تصريح کرده اند به اين که تشرّف يافتن به ديدار حضرت حجّت عليه السلام در زمان غيبت ممتنع نيست، و به اين که اين توفيق براي بسياري از مؤمنين حاصل گرديده است.

سيّد مرتضي - رضي اللَّه تعالي عنه - در کتاب الغيبة گويد: «اگر گفته شود: چه فرق است بين اين که امام عليه السلام وجود داشته باشد، ولي غائب باشد؛ و کسي به نزد او نرسد و بشري از وي نفعي نبرد، و بين اين که اصلاً وجود نداشته باشد، و به اصطلاح (معدوم) باشد، و آيا روا نيست که در نيستي بماند تا هنگامي که خداي مي داند که رعيّت نسبت به او تمکين کنند و



[ صفحه 519]



از او بپذيرند - چنان که جايز مي دانيد که او را مستور و غائب گرداند تا وقتي که اطاعت و تمکين مردم را نسبت به او بداند که در آن موقع او را آشکار سازد؟ در جواب گفته مي شود: اولاً: ما جايز و ممکن مي دانيم که عدّه کثيري از اوليا و دوستانش و معتقدان به امامتش به خدمتش برسند، و از فيض وجودش نفع برند، و کساني هم که از دوستان و شيعيان آن جناب به خدمتش نمي رسند، همان نفع را مي برند که در تکليف هست...».

و سيد رضي الدين علي بن طاووس رحمه الله در کتاب کشف المحجّة خطاب به پسرش گويد: «و راه به سوي امام توعليه السلام براي هر کس که خداوند - جلّ جلاله - عنايت و احسان نسبت به او مي خواهد باز است». [36] .

و از جمله علمايي که به اين معني تصريح کرده اند علّامه مجلسي و بحر العلوم و محقق کاظمي و شيخ طوسي و علماي برجسته ديگري مي باشند. پس با آنچه از برکت اولياي خداي عليهم السلام براي تان آورديم معلوم شد که ديدن آن حضرت عليه السلام در بيداري و خواب در زمان غيبت کبري امکان دارد، و درخواست کردن اين امر از خداي قادر منّان مستحب است، که اوست توفيق دهنده.