و اين از امور مهمي است که شايسته است به آن اهتمام گردد، و بر آن مواظبت شود، و چند وجه بر اين مطلب دلالت دارد: اوّل: همه دليل هاي امر به معروف. دوم: تأسّي جستن و اقتدا نمودن به پيغمبراکرم صلي الله عليه وآله و ائمه اطهارعليهم السلام چنان که از پژوهش در اخبار اين مطلب روشن مي شود. سوم: خصوص روايتي که سيّد اجل علي بن طاووس رحمه الله در کتاب



[ صفحه 418]



اقبال آورده، از پيغمبراکرم صلي الله عليه وآله در خطبه روز غدير که فرمود: و درباره علي نازل شد [سوره] والعصر، و تفسيرش اين که: (و) سوگند به پروردگار (عصر) قيامت که (همانا انسان در زيان است): دشمنان آل محمد، (مگر کساني که ايمان آورند) به ولايت ايشان (و کارهاي خوب انجام دادند) به همدردي کردن با برادرانشان (و يکديگر را به صبر سفارش دادند) در زمان غيبت غائبشان.... [1] .

مي گويم: منظور از سفارش يکديگر به صبر آن است که مؤمن به فرزندان و نوادگان و خاندان و عيال، و عشيره و برادران ديني، و دوستان خويش و ساير مؤمنين سفارش و امر کند به ايمان به حضرت قائم عليه السلام و صبر کردن در زمان غيبت آن حضرت بر طولاني شدن زمان غيبت و بر آنچه از فتنه ها و بلاها و محنت ها و اذيت ها به ايشان مي رسد، و آنچه از آزار دشمنان و جفاي دوستان و غير اين ها... مي بينند، به اين که خوبي هاي صبر را براي شان بازگويد، و اين که در پي صبر ظَفَر و گشايش خواهد بود، تا بر اثر طولاني شدن غيبت نااميد نشوند، و چون دشمنان خود را در آسايش و راحتي و رفاه و نعمت ببينند، بهترديد نيافتند و بدانند که آن را امامان راستگوي عليهم السلام خبر داده اند، همان طور که راستگويي آنان در خبر به اطلاع اهل ايمان و چيرگي دشمنان برايشان آشکار گشت. همچنين راستگويي آنان بر ظاهرشان فرج و گشايش و رفاه براي دوستان آشکار خواهد شد، ان شاء اللَّه تعالي.

و بايد بدانند که هر کس صبر کند و انتظار کشد، به فَرَج و پيروزي نايل گردد، يا به فَرَج بزرگ يا به مراتب پايين تري از اقسام فرج، بلکه خود انتظار از اقسام فرج است. نمي بينيد که هرگاه کسي دچار قرض هاي زيادي شده باشد، ولي بداند که پس از مدتي از بعضي موارد وسعتي به او مي رسد، چنين شخص به همان انتظار وسعت و سپري شدن مدّت، دلش تسلّي مي يابد تا از بار سنگين قرض ها خلاص شود، يا اين که کسي بيمار باشد، و مرض هاي چندي در او باشد، ولي مي داند که در بعضي از جاها طبيب زبردستي هست که پس از مدتي به سراغ او خواهد آمد و او را معالجه خواهد کرد و از آن بيماري ها راحتش خواهد ساخت، چنين فردي همين انتظار کشيدنش براي پايان يافتن مدت و آمدن آن



[ صفحه 419]



طبيب مورد اطمينان، مايه تسلي جان و تقويت روحيه و برطرف شدن غم و غصه اش مي باشد، از همين روي هنگامي که ابوبصير از امام صادق عليه السلام سؤال کرد: فدايت شوم، چه موقع فَرَج خواهد بود؟ حضرت فرمود: اي ابوبصير آيا تو هم از کساني هستي که دنيا مي خواهند؟ کسي که اين امر را شناخت به راستي به جهت انتظار کشيدنش از او فَرَج شده است. [2] .

و از محمد بن الفضيل از حضرت امام رضاعليه السلام روايت آورده که گفت: از آن حضرت درباره چيزي از فَرَج پرسيدم، فرمود: آيا مگر نه انتظار فَرَج خود از فَرَج است؟ خداوند عز و جل مي فرمايد: «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَکُمْ مِنَ المُنْتَظِرِينَ»؛ منتظر باشيد به درستي که من هم از منتظران مي باشم. [3] .

و از حسين بن جهم آمده که گفت: از حضرت ابوالحسن امام موسي کاظم عليه السلام درباره فرج پرسيدم، فرمود: آيا نمي داني که انتظار فَرَج از فَرَج است؟ گفتم: نمي دانم مگر اين که شما به من بياموزيد، فرمود: آري انتظار فَرَج بخشي از فَرَج است. [4] .

و در غيبت نعماني از حضرت ابوجعفر باقرعليه السلام آمده که فرمود: اصحاب محاضير [شتابزدگان] هلاک شدند، و نزديک شمارندگان نجات يافتند و پناهگاه بر پايه هاي محکم خود ثابت ماند، همانا که پس از غم و اندوه فتح شگفتي خواهد بود. [5] .

و از علي بن يقطين آمده که گفت: حضرت ابوالحسن امام کاظم عليه السلام به من فرمود: دويست سال است که شيعه با آرزوها تربيت مي گردد. رواي گويد: يقطين به پسرش علي گفت: چگونه است که آنچه درباره ما [حکومت بني العباس] گفته شده واقع گرديد، و آنچه درباره [حکومت حق] شما گفته شده انجام نگرفت؟ علي گفت: البته آنچه درباره ما و شما گفته شده هر دو از يک منبع بوده است، مگر اين که جريان شما وقتش رسيده بود، پس بي کم و کاست مطلب به شما گفته شد، و همان طور هم که گفته بودند انجام يافت، ولي امر ما هنگامش نرسيده پس با اميدها دلگرم شديم، و اگر به ما مي گفتند: اين امر تا



[ صفحه 420]



دويست يا سيصد سال ديگر تحقق نخواهد يافت، البته دل ها قساوت مي گرفت، و عموم مردم از اسلام بر مي گشتند، ولي مي گفتند: به زودي اين امر واقع مي گردد و خيلي نزديک است، تا دل ها با هم الفت گيرد و گشايش نزديک گردد. [6] .