پس از آن که ثابت کرديم طواف به نيابت از آن جناب مستحب است، استحباب نايب ساختن ديگري براي اين که از طرف آن بزرگوار طواف نمايد واضح است، زيرا که اينکار دوستي و احسان مي باشد، اضافه بر اين که مقدّمه طواف به نيابت از آن حضرت عليه السلام است، بنابراين خوبي و رجحان آن به حکم عقل ثابت است. و نيز بر اين مطلب دلالت دارد فحواي آنچه بر استحباب نايب فرستادن براي انجام حج از ناحيه آن حضرت عليه السلام دلالت مي کند، بلکه مي توان گفت: چون رجحان اصل عمل ثابت شد شرط بودن مباشرت (که



[ صفحه 315]



خود شخص عمل را انجام دهد) منتفي است، به دليل اصل، هر چند که اگر مؤمن خودش آن عمل را انجام دهد مرتبه والايي از فضيلت را در مي يابد.

و امّا آنچه بر استحباب طواف کردن از سوي امام زنده به طور خاص دلالت دارد روايتي است که ثقة الإسلام کليني در کافي به سند خود از موسي بن القاسم آورده که گفت: به حضرت ابوجعفر ثاني امام جوادعليه السلام عرض کردم: مي خواستم از سوي شما و پدر شما طواف کنم، به من گفته شد: به نيابت از اوصيا طواف کردن درست نيست. آن حضرت عليه السلام به من فرمود: بلکه هر قدر که توانستي طواف کن که آن جايز است. سپس بعد از سه سال به آن حضرت عرضه داشتم: پيش از اين از شما اجازه خواستم که از سوي شما و پدر شما طواف کنم به من اجازه فرموديد، پس آنچه خدا خواسته بود از شما و پدرتان طواف کردم، سپس چيزي بر دلم گذشت و به آن عمل کردم. فرمود: آن چه بود؟ عرض کردم: روزي از طرف رسول خدا صلي الله عليه وآله طواف نمودم. آن حضرت عليه السلام سه مرتبه گفت: درود خداوند بر رسول خدا. عرض کردم: روز دوّم از طرف اميرالمؤمنين عليه السلام و روز سوم از طرف امام حسن و روز چهارم از طرف امام حسين، و روز پنجم از طرف علي بن الحسين، و روز ششم از طرف ابوجعفر محمد بن علي، و روز هفتم از طرف جعفر بن محمد، و روز هشتم از طرف پدرت امام موسي، و روز نهم از طرف پدرت امان علي (رضا) و روز دهم از طرف شما اي آقاي من طواف کردم، و اينان هستند کساني که به ولايتشان خداوند را دينداري مي کنم. فرمود: بنابراين به خدا سوگند خداي را دينداري مي کني به ديني که جز آن را از بندگان نمي پذيرد. عرض کردم: و بسا که از طرف مادرت فاطمه عليها السلام طواف کردم و گاهي طواف ننمودم، فرمود: اين طواف را بسيار کن که ان شاء اللَّه بهترين عملي است که تو انجام داده اي». [1] .

و از دلايل استحباب طواف نمودن از عموم مؤمنين روايتي است که در کافي به سند خود از ابوبصير از حضرت ابوعبداللَّه امام صادق عليه السلام آورده که فرمود: «هر کس پدر يا خويشاوندي را صِلِه کند پس از طرف او طواف نمايد، اجر آن به طور کامل براي



[ صفحه 316]



او خواهد بود، و براي کسي که از سوي او طواف کرده مانند پاداش او خواهد بود و او به خاطر گرامي داشتن پيوند آن شخص، با ثواب طواف ديگري فزوني خواهد يافت». [2] .