و بدان که تواضع براي امام عليه السلام بر دو گونه است: قلبي و بدني. تواضع قلبي آن است که مؤمن معتقد باشد که امام عليه السلام از خودش و از تمام ماسوي اللَّه بعد از حضرت خاتم النبيين صلي الله عليه وآله افضل و اشرف است، از فرشتگان و پيغمبران گرفته تا ديگران. و نيز باور داشته باشد که خداي - عزّوجلّ - مخلوقي برتر از رسول خداو خاندان طاهرينش نيافريده، اين اعتقاد ما است، بر آن زنده مي مانم و بر آن مي ميرم و ان شاء اللَّه بر همين باور برانگيخته شده و به قيامت خواهم آمد. بر اين معني اخبار بسيار متواتره قطعيه دلالت دارد، و اگر بخواهم آن ها را بياورم کتاب مفصّلي مي شود، و اگر خداوند تعالي به من توفيق دهد در اين باره تأليفي خواهم ساخت که مايه تذکر و بصيرت اهل خرد گردد.

و از سيّد جزايري - که خداي تعالي رحمتش کند - آمده که گفته است: اخباري که بر اين معني دلالت دارد جدّاً زياد است، و آنچه ما به دست آورده ايم، حدود هزار حديث مي شود. [1] .

و از شيخ صدوق است که در اعتقادات خود فرموده است:... و واجب است معتقد باشد که خداي - عزّوجلّ - مخلوقي برتر از محمدصلي الله عليه وآله، و امامان عليهم السلام نيافريده است. [2] .



[ صفحه 586]



و مجلسي در اعتقادات خود گويد: سپس بايد که درباره پيغمبر و امامان عليهم السلام معتقد باشي که آنان اشرف تمام مخلوقات هستند، و آنان از همه پيغمبران عليهم السلام و همه فرشتگان برتر مي باشند. [3] .

و از آنچه بر اين موضوع از اخبار بسيار دلالت مي کند، روايتي است که ثقة الاسلام کليني در اصول کافي به سند خود از امير المؤمنين عليه السلام ضمن حديثي آورده که فرمود: خداوند تبارک و تعالي اگر مي خواست خودش را به بندگان مي شناسانيد، ولي ما را ابواب خود، و راه و وسيله و وجه خويش قرار داد که مردم به سويش توجه کنند. پس هر آن که از ولايت ما عدول نمايد يا غير ما را بر ما برتري دهد، چنين کساني از صراط، دور افتاده اند.... [4] .

نيز بر اين معني دلالت دارد تمام رواياتي که نصّ در اين است که امامان عليهم السلام در همه چيز غير از مقام نبوت همانند پيامبر هستند. از جمله: در اصول کافي به سند خود از حضرت ابي عبد اللَّه صادق عليه السلام آورده که فرمود: رسول خداصلي الله عليه وآله فرمود: ما در امر و فهم و حلال و حرام در يک جريان هستيم، اما رسول خدا و علي عليهما السلام فضل خود را دارند. [5] .

و همچنين بر اين مطلب دلالت دارد رواياتي که مي گويد: هفتاد و دو اسم از اسم اعظم نزد امامان عليهم السلام است، و اين مقدار نزد هيچ يک از پيغمبران بزرگ نبوده است. [6] .

و امور ديگري که بر پژوهشگران اخبار پوشيده نيست.

و امّا تواضع بدني براي امام عليه السلام بر دو قسم است: واجب و مستحبّ.

1 - واجب آن است که ترک آن مايه هتک حرمت امام عليه السلام و استخفاف به ساحت



[ صفحه 587]



مقدّس آن جناب است. مانند: ترک بپا ايستادن هنگام ذکر نام قائم عليه السلام در مجلس عمومي به قصد استخفاف و سبک شمردن - العياذ باللَّه - با وجود بپاخاستن اهل مجلس. زيرا که سبک شمردن امام عليه السلام مستلزم سبک شمردن خداي - عزّوجلّ - مي باشد. در وسائل از امام صادق عليه السلام در حديثي آورده که فرمود: و معني کفر، هر معصيتي است که به جهت جحد وانکار و استخفاف و سهل انگاري، در هر ريز و درشتي که نسبت به خداوند انجام گيرد، و فاعل آن کافر است.... [7] .

2 - و اما تواضع مستحبّ غير از آن است، مانند: دعا براي آن حضرت و بپاخاستن هنگام ذکر نام مقدسش و درود فرستادن بر او، و امور ديگري که تحت اين عنوان قرار مي گيرد و تواضع بر آن صدق مي کند.