از حديث ياد شده استفاده مي شود که: ظهور مولاي ما حضرت صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشريف - از اموري است که قابل تقديم و تأخير است که به سبب بعضي از علل و جهات، زودتر يا ديرتر واقع مي شود. و از جمله اسبابي که زمينه جلو افتادنش را فراهم مي سازد؛ اهتمام مؤمنين در دعا براي تعجيل ظهور و فرج است. و قسمتي از دلايل اين معني را در حرف «غ» از بخش چهارم کتاب بيان کرديم.



[ صفحه 515]



و چه بسا کسي که اهل تحصيل نيست در اين باره استبعاد کند، و از اين که به سبب اهتمام در دعا ظهور و فرج پيش مي افتد تعجب نمايد، و اين طور به نظرش برسد که اگر چنين بود مي بايست تاکنون فرج واقع مي شد چون اهل ايمان در هر زمان و مکان براي اين امر بسيار دعا کرده و مي کنند.

ولي اين استبعادِ ناپسندي است، و گفتار شخص کُند ذهني است، زيرا که هيچ بعيد نيست که براي ظهور آن حضرت در علم خداوند دو وقت باشد که يکي نزديک تر از ديگري است و ظهور آن حضرت در وقت نزدک تر به اهتمام مؤمنين در امر دعا بستگي داشته باشد، و اين است معني اين که ظهور آن حضرت از امور بدائيّه است که قابليت جلو و عقب شدن را دارد. و دلالت رواياتي که از ائمّه اطهارعليهم السلام در اين موضوع هست بر پژوهشگران پوشيده نيست، و اين که آن وقت نزديک تر تاکنون نرسيده. بنابراين انکار تأثير دعا طبق دليل مردود است، چون صريح قرآن بر آن دلالت دارد، و نيز امکان نزديک تر شدن ظهور حضرت صاحب الزمان عليه السلام از احاديثي که از خاندان عصمت عليهم السلام نقل شده به دست مي آيد.