بازگشت

وسيله به سوي خداوند متعال


خداي - عزّوجلّ - فرمان داده که به سوي او وسيله گرفته شود آن جا که فرموده: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الوَسِيلَةَ وَجاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ [1] اي کساني



[ صفحه 470]



که ايمان آورده ايد تقواي الهي پيشه کنيد و به سوي او وسيله برگيريد و در راه او جهاد کنيد باشد که رستگار شويد. در اين آيه سه چيز سبب رستگاري و نجات معرفي شده که هر سه در دعا براي حضرت صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشريف - جمع است، زيرا که اولين مراتب تقوي ايمان است و بدون ترديد دعا براي آن حضرت نشانه ايمان و سبب کمال آن است، و نيز از اقسام جهاد با زبان است، همچنين وسيله به سوي پروردگار رحمان مي باشد که به دو وجه توضيح داده مي شود:

اول: معني وسيله - به طوري که در مجمع البيان آمده [2] - رشته ارتباط و نزديک شدن است، و شکي در اين نيست که اين دعا رشته ارتباط و نزديک شدن به خداوند متعال است، همچون ساير عبادت ها که با آن ها قرب و نزديکي حاصل مي شود، و البته اين دعا از مهم ترين وسايل تقرّب و نزديک ترين راه هاي ارتباط و ارزنده ترين آن ها است، چنان که در اين کتاب به ياري پروردگار معلوم خواهد شد.

دوم: اين که منظور از وسيله - به طور خصوص در آيه شريفه - همان امام عليه السلام است، چنان که در تفسير علي بن ابراهيم قمي درباره اين آيه آمده که فرمود: به وسيله امام به او تقرّب جوييد. [3] .

که ظاهراً اين گفته مستند به روايت از امام عليه السلام است.

و در البرهان از امير مؤمنان علي عليه السلام آورده که در مورد آيه: «وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الوَسِيلَةَ» فرمود: من وسيله او هستم. [4] .

و در مرآة الانوار از کتاب الواحدة از طارق بن شهاب است که گفت: در حديثي امير المؤمنين عليه السلام فرمود: امامان از آل محمدعليهم السلام وسيله به سوي خداوند و رشته اتصال به عفو و گذشت او هستند. [5] .

و نيز از کتاب رياض الجنان از جابر نقل کرده که پيغمبر اکرم صلي الله عليه وآله در حديثي که



[ صفحه 471]



فضيلت خود و امامان را بيان مي کرد فرمود: ما وسيله به سوي خدا هستيم. [6] و در بعضي از زيارت ها آمده: و آنان را وسيله به سوي رضوانت قرار دادي.

و در دعاي ندبه است: و آنان را مايه رسيدن به قرب خويش و وسيله به سوي رضوانت ساختي.

و در دعاي سيّد العابدين عليه السلام روز عرفه مي خوانيم: و آنان را وسيله به سوي خود و راه به سوي بهشت خويش قرار دادي. [7] .

از اين ها به دست آمد که منظور از وسيله همان امام است، بنابراين وسيله برگرفتن به سوي خداوند، انجام دادن اموري است که مايه رضايت و نزديکي به درگاه آن حضرت است، و چون خداوند - عزّوجلّ - براي هر قوم هدايت کننده اي و براي هر امّت امامي قرار داده چنان که فرموده: «وَلِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»؛ و براي هر قوم هدايت کننده اي هست. امام عليه السلام را وسيله اي براي آنان به سوي خويش تعيين کرده. پس بر هر قومي لازم است هادي و وسيله خود را بشناسند و هر آنچه موجب نزديک شدن به او و مايه رضايتش هست انجام دهند، زيرا که بدون شناخت او تقرّب سودي ندارد. از همين روي در حديثي که مور قبول شيعه و سني است از رسول اکرم صلي الله عليه وآله آمده: «مَنْ ماتَ وَلَمْ يَعْرِفْ إِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِيتَةً جاهِلِيَّةً»؛ [8] هرکس بميرد در حالي که امام زمانش را نشناخته باشد به مرگ جاهليت مرده است.

بنابراين آن که امام زمانش را نشناخته باشد، مثل کسي است که هيچ يک از امامان را نشناخته باشد، و دليل بر اين معني روايات متواتري است که بعضي از آن ها را مي آوريم.

در مرآة الانوار و غير آن از امام صادق عليه السلام آمده که فرمود: حسين عليه السلام بر اصحاب خود بيرون آمد و فرمود: اي مردم! خداوند - عزّوجلّ - بندگان را نيافريد مگر براي اين که معرفت يابند، پس اگر او را شناختند و عبادت کردند از عبادت غير او بي نياز شوند. مردي به آن حضرت عرض کرد: اي فرزند رسول خداصلي الله عليه وآله! پدر و مادرم به فدايت! معرفت خدا



[ صفحه 472]



چيست؟ فرمود: در هر زمان شناخت خداوند به شناختن امامي است که بر مردم اطاعتش واجب است. [9] .

آن گاه مؤلف کتاب از استادش علامه مجلسي حکايت کرده که در بحار گفته است: به اين جهت معرفت خداوند به معرفت امام عليه السلام تفسير شده که معرفت اللَّه جز از ناحيه امام حاصل نمي شود. و يا اين که: بهره گرفتن از معرفت الهي مشروط به معرفت امام عليه السلام است.

اکنون که اين مطلب معلوم شد، مي گويم: بي ترديد دعا براي تعجيل فرج مولي صاحب الزمان - عجّل اللَّه فرجه الشريف - از اهمّ وسايلي است که خداوند متعال، وسيله به سوي خودش قرار داده، نه تنها به سوي خداوند که به سوي تمام امامان بلکه تمام انبيا و اوصيا است که وسايل ربّاني و پدران روحاني مي باشند، و اين دعا مايه سرور و خرسندي آنان و طلب هدف و مقصود ايشان است، اضافه بر همه اين ها اطاعت اولي الامر است که خداوند - عزّوجلّ - اطاعت آنان را فرض کرده و فرموده: «أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنْکُمْ»؛ [10] اطاعت کنيد از خدا و اطاعت کنيد از رسول و اولي الامر. زيرا که خود آن حضرت امر فرموده: براي تعجيل فرج او زياد دعا کنيم.

و شاهد بر آنچه گفته شد: در البرهان و غير آن از حضرت ابوجعفر باقرعليه السلام درباره فرموده خداوند: «فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»؛ [11] پس چون نماز پايان يافت در زمين پراکنده شويد و از فضل الهي طلب نماييد. آمده که فرمود: منظور از نماز (صلاة) بيعت امير المؤمنين عليه السلام و مراد از زمين اوصيا هستند که خداوند به طاعت و ولايت آنان امر فرموده، هم چنان که به اطاعت پيغمبر و امير مؤمنان عليهما السلام فرمان داده، و از آنان به کنايه نام برده است. و درباره او از فضل الهي طلب نماييد. فرمود: و فضل الهي را بر اوصيا طلب کنيد. [12] .

مي گويم: تشبيه امام عليه السلام به زمين به خاطر چند وجه است، از جمله:

1 - خداوند متعال زمين را محل قرار و سکونت خلايق قرار داده که در آن زندگي



[ صفحه 473]



مي کنند و آرامش و راحت مي يابند، و در بخش هاي سوم و چهارم کتاب گذشت که سکون و برقراري زمين به وجود امام است، پس آرامش و استراحت تمام موجودات زمين به وجود امام عليه السلام بستگي دارد.

2 - زمين واسطه رسيدن برکت هاي آسماني به اهل عالم است، چنان که خداوند فرمايد: «وَتَرَي الأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا المآءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ»؛ [13] و زمين را خشک و بي گياه مي نگري پس چون باران بر آن فرو ريزيم سبز و خرّم شده نمو مي کند و از هر نوع گياه زيبا بروياند.

امام عليه السلام نيز واسطه رسيدن برکت الهي به اهل عالم است - چنان که گذشت -.

3 - خداوند متعال انواع مختلفي از نعمت ها را از زمين رويانيده، ميوه ها و علف ها و کلاء و غير اين ها را برحسب نياز خلق از آن برآورده تا انسان و حيوان و حشره متناسب حال خويش از آن ها برخوردار شوند، خداوند مي فرمايد: «ثُمَّ شَقَقْنَا الأَرْضَ شَقّاً - فَأَنْبَتْنا فِيها حَبّاً - وَعِنَباً وَقَضْباً - وَزَيْتُوناً وَنَخْلاً - وَحَدآئِقَ غُلْباً - وَفاکِهَةً وَأَبّاً - مَتاعاً لَکُمْ وَلِأَنْعامِکُمْ»؛ [14] پس خاک زمين را شکافتيم و از آن حبوبات و انگور و نباتاتي که چند بار بدروند و زيتون و خرما و باغ هاي پردرخت (جنگل ها) و ميوه ها و علف ها رويانديم، بهره جستني براي شما و چهارپايانتان.

از وجود امام عليه السلام نيز انواع بسياري از علوم و احکام برحسب نيازهاي خلق و مصالح آنان ظاهر گرديده تا به ديگري نيازمند نشوند. وجوه ديگري نيز با دقّت و تدبّر به دست مي آيد که عجالتاً اين چند وجه به خاطر رسيد، و توفيق از خدا است.

توضيح: شيخ طبرسي در مجمع البيان گفته: قضب: يونجه تازه است که چند بار چيده مي شود براي علوفه چهارپايان. [اين گفتار] از ابن عباس و حسن است، و أبّ: چراگاه علف و ساير گياهان براي چهارپايان است. [15] .



[ صفحه 474]



و در قاموس گفته: قضب: هر درخت دراز و گسترده شاخ و برگ است، و أبّ: جاي پرگياه يا چراگاه يا آنچه از گياه و غير آن از زمين مي رويد.


پاورقي

[1] سوره مائده، آيه 35.

[2] مجمع البيان: 189:3.

[3] تفسير قمي: 168:1.

[4] البرهان: 469:1.

[5] مرآة الانوار: 331.

[6] مرآة الانوار: 331.

[7] صحيفه سجاديه، دعاي 47.

[8] غيبت نعماني: 180.

[9] مرآة الانوار: 58.

[10] سوره نساء، آيه 59.

[11] سوره جمعه، آيه 10.

[12] البرهان: 335:4.

[13] سوره حج،آيه 5.

[14] سوره عبس، آيات 33 - 26.

[15] مجمع البيان: 440:10.