در قاموس عشق، در مسئله ذکر و ياد، از محب صادق کثرت و افزوني خواسته شده است، چرا که در نظر و تمامي جهان و رنگهاي گوناگون آن، جلوات نام يار و بلکه خود نام يار هستند که عاشق به هر جا رو مي کند او را مي بيند و لذا بر زبان او نام يار جاري است و به خاطر همين آنچه در هر يک از اعمال و آداب و رسوم شروع مطرح است روح و معني است و کميت و مقدار به عنوان قالب و جلد و قشر مورد توجه مي باشد. و آنچه مورد توجه محبوب يکتاي آفرينش قرار دارد کيفيت و روح عمل است. قرآن کريم نيز با تعبير احسن (بهتر) در کنار عمل، به اين مهم تصريح مي فرمايد: الذي خلق الموت و الحيوه ليبلوکم ايکم احسن عملا. [1] .

آن کس که مرگ و حيات را آفريد تا بيازمايد شما را که کدامينتان در عمل نيکوتر مي باشيد. همان گونه که ياد آورديم در آيين تسليم آنچه روح و جان عمل را تشکيل مي دهد و اصل اصيل عبادت شمرده مي شود قصد قربت و عبادتي است که محب براي محبت



[ صفحه 164]



و لقاي يارش در جان خود مي پرورد. در روايات اخلاقي شرع مبين ما نيز بسيار تاکيد شده که تنها همين روح و جان اعمال و کردار عبادات است که مورد توجه و عنايت الهي قرار مي گيرد، و لذا همواره بندگان خود را به اقتصاد در عبادت و استواء و مداومت در آن و به کيفيت برتر و بهتر آن دعوت نموده و کميت و مقدار و شکل ظاهري اعمال چندان مورد توجه نبوده و آنچه بدان توصيه شده اصل ايمان به خدا و روز جزا و مغز و درون عمل صالح است: ليس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن بالله و اليوم الاخر و الملائکه و الکتاب و النبيين و آتي المال علي حبه ذوي القربي و اليتامي و المساکين و ابن السبيل و السائلين و في الرقاب و اقام الصلوه و آتي الزکوه و الموفون بعهدهم اذا عاهدوا و الصابرين في الباساء و الضراء و حين الباس اولئک الذين صدقوا و اولئک هم المتقون. [2] .

نيکي آن نيست که روي خود را جانب مشرق و مغرب بگردانيد بلکه نيکوکار کسي است که به خدا و روز باز پسين و فرشتگان و کتاب خدا و پيامبران ايمان آورد و مال را با اينکه دوستش دارد انفاق کند و به خويشان و فقيران و در راه ماندگان و سائلان و در راه آزادي بردگان دهد و نماز را بر پا دارد و زکات بپردازد و با هر که عهد بسته به موقع وفا کند و در کارزار و سختيها صبور و شکيبا باشد و به وقت رنج صبر پيشه کند. کساني که بدين اوصاف آراسته اند آنها به حقيقت راستگويانند و همانان پرهيزکارانند. اما در اين ميان تنها يک مورد است که به کميت آن اهميت ويژه داده شده، چرا که کيفيت آن را در کميت آن بايد جستجو کرد، و آن ذکر و ياد محبوب است. يا ايها الذين آمنوا اذکروا الله ذکرا کثيرا. [3] .

اي آنان که ايمان آورده ايد! خدا را زياد ياد کنيد. در اين زمينه با ذکر رواياتي از ائمه معصومين - صلوات الله عليهم اجمعين - و آياتي از قرآن کريم مطلب را روشن تر مي کنيم.