مختصري از کوششهاي خستگي ناپذير علامه مجلسي را نيز از نوشته علامه مدرس مي آوريم: خدمات دينيه متنوعه او از حيث تاليف و تدريس و احقاق حقوق و امر به معروف و نهي از منکر و ترجمه احاديث و اخبار آل محمد [صلي الله عليه و آله] و نشر آنها در بلاد عجم و قضاي حوائج مردم و دفع شر ظلمه و قلع صوفيه و اهل بدعت و ديگر وظايف دينيه در غايت اشتهار و کالشمس في رابعه النهار واضح و آشکار، دقت نظر و تبحر او خارج از حيطه بيان بوده و اين مختصرات گنجايش يک هزارم آنها را هم ندارد. از عبدالعزيز ناصبي دهلوي نقل است که اگر دين شيعه را دين مجلس نامند بجا و بموقع خواهد شد که رونق آن دين از مجلسي مي باشد.



[ صفحه 154]



در اينجا به طور اجمال تذکر مي دهد که در ترويج دين و احياي شريعت سيد المرسلين صلوات الله عليه و آله الطاهرين، شايد کمتر کسي به پايه او برسد، خصوصا نشر آثار شريعت مقدسه در بلاد عجم که همه گونه اخبار فقه و ادعيه و قصص و حکايات راجعه به غزوات و معجزات و ديگر شرعيات را به زبان فارسي ترجمه کرده و در تمامي بلاد اسلامي انتشار داده و سبب هدايت اغلب مردم گرديده و کمتر خانه اي است که در آن از تاليفات فارسي او نباشد. مولفات و مصنفات طريقه متنوع او مثل نام نامي اش در غايت اشتهار، مرجع استفاده صغار و کبار، اکابر و فحول عرب و عجم، عالم و عارف، خواص و عوام، زنان و اطفال است. سيد مهدي بحرالعلوم که اسم نامي اش حاکي از مسمي مي باشد با آن همه عظمت و تبحري که داشته آرزو مي کرده است که تمامي مصنفاتش در ديوان و نامه اعمال مجلسي ثبت شود، در مقابل، يکي از تاليفات فارسي مجلسي هم که در حقيقت احياي عمومي آثار ائمه اطهار عليهم السلام و وسيله ارشاد و هدايت اکثر عوام است در نامه اعمال او مندرج گردد. توان گفت که علاوه بر احياي دين و شريعت، حفظ و حراست کشور و مملکت نيز به واسطه قلت تدبير شاه سلطان حسين صفوي بسته به وجود مجلسي بوده، چنانچه در سال وفات او قند هار مسخر بيگانه شد و بعد از آن هم وضع سلطنت و حکومت رو به انحطاط گرديد. از تاليفات علامه مجلسي است:

1 - آداب تجهيز الاموات

2 - آداب الحج

3 - آداب الرمي يا آداب السبق و الرمايه

4 - اثبات الجن و وجوده

5 - الاجازات که مجلد آخر بحارالانوار و اجازات علماي اماميه را از اوايل زمان غيبت تا عصر خودش حاوي و در حدود صد و بيست اجازه است.

6 - اختيارات الايام صغر، به فارسي در حدود پانصد بيت

7 - اختيارات الايام کبير، به فارسي که بارها چاپ شده و مشهور است. در ذريعه اين هر دو کتاب اختيارات را به مجلسي نسبت داده و بعضي آنها را نيز مثل تذکره الائمه و صراط النجاه مذکورين ذيل به ملا محمد باقر لاهيجي نسبت داده اند و صاحب روضات نيز بدين عقيده گرائيده است.

8 - الاربعون حديثا في الاصول و الفروع و الخطب و المواعظ و ما يحتاج اليه



[ صفحه 155]



الناس في امور دينهم، با شرح مبسوط عبي آنها که تماما از مشکلات احاديث بوده و در ايران چاپ شده است.

9 - الاربعون حديثا، در امامت با شرح فارسي و نيز در ايران چاپ شده است.

10- اوقات الظهر و العصر و نوافلها، به فارسي

11 - بحارالانوار في اخبار الائمه الاطهار عليهم السلام، که همه گونه اخبار و احاديث متنوع تمامي کتب حديث را غير از کتب اربعه با شرح و بيان آنها (در اغلب موارد) جمع و با ترتيب صحيح و اسلوب مرغوب در بيست و شش مجلد بزرگ مرتب و فهرست نموده و از نهج البلاغه نيز بسيار بسيار کم روايت نموده است. تمامي مجلدات اين کتاب مستطاب در دوره ناصرالدين شاه قاجار چاپ و بعد از آن نيز بعضي از مجلداتش به طبع رسيده و نسبت به اخبار و آثار اهل بيت عصمت عليهم السلام کتابي بدين احاطه و جامعيت تا زمان ما تاليف نيافته و کسي از سلف و خلف موفق به همچو خدمتي نشده است. [1] .

12- تحفه الزائر، به فارسي و چندين مرتبه در ايران چاپ شده است.

13 - تذکره الائمه، چنانچه بعضي گفته اند بلکه مشهور هم هست، لکن موافق آنچه تحت عنوان لاهيجي مذکور داشتيم اين کتاب تاليف ملا محمد باقر بن محمد تقي لاهيجي است و نسبت دادن آن به مجلسي همانا ناشي از وحدت اسم و زمان و اسم پدر است.

14 تا 31 - ترجمه هر يک از باب حادي عشر و توحيد مفضل و حديث جبر و تفويض و حديث رجاء بن ابي الضحاک و حديث سته اشياء ليس للعباد فيها صنع و حديث سعد بن عبدالله القمي عند تشرفه بلقاء الحجه عليه السلام و اخذ مساله منه و حديث عبدالله بن جندب و حديث مفضل در رجعت و ظهور حجت و خطبه الرضا عليه السلام في التوحيد و دعاي جوشن صغير و دعاي سمات و دعاي کميل و دعاي مباهله و ذهبيه معروف به طب الرضا عليه السلام و زيارت جامعه و عهد نامه مالک اشتر و فرحه الغري سيد بن طاووس و قصيده تائيه دعبل خزاعي که تماما به پارسي ترجمه شده اند.

32 - تعبير الرويا يا تعبير منام، چنانچه بعضي گفته اند و لکن آن هم مثل تذکره الائمه مذکور تاليف ملا محمد باقر بن محمد تقي لاهيجي است و



[ صفحه 156]



رجوع بدانجا نمايند. و الدليل الدليل.

33 - تفسير آيه السابقون السابقون در سوره واقعه

34 - تفسير آيه النور در سوره نور

35 - تفضيل اميرالمومنين عليه السلام علي من عدا خاتم النبيين صلي الله عليه و آله

36 - جلاء العيون به فارسي در تواريخ حيات و مصائب و معجزات و ديگر مزاياي حال چهارده معصوم عليهم السلام که بارها در ايران چاپ شده است.

37 - جوابات المسائل الطوسيه

38 - حاشيه اصول کافي

39 - حاشيه امل الامل

40 - حاشيه تهذيب الاحکام شيخ طوسي

41 - حق اليقين، در اصول دين به فارسي که بارها در ايران چاپ و تاليف آن در سال هزار و صد و نهم هجرت و يک يا دو سال پيش از وفات او و آخرين تاليف اوست.

42 - حليه المتقين، به فارسي در آداب و سنن، و بارها در ايران چاپ شده است.

43 - حيات القلوب، به فارسي که سه مجلد بوده: اولي در تاريخ انبياء و احوال ملوک معاصر ايشان، دوم در احوال حضرت رسالت صلي الله عليه و آله و سوم در امامت، و بارها در ايران چاپ شده است.

44 - ربيع الاسابيع، در ادعيه به فارسي و چاپ شده است.

45 - زاد المعاد، به فارسي که از کثرت شهرتش محتاج به ذکر مزاياي او نمي باشد.

46 - شرح الاسماء الحسني

47 - شرح دعاي جوشن کبير

48 - شرح روضه الکافي

49 - صراط النجاه، در شرح معاصي کبيره و بعضي از اين را نيز مثل تذکره الائمه و اختيارات مذکورين فوق بملا محمد باقر لاهيجي سابق الذکر نسبت داده اند.

50 - صواعق اليهود، در جزيه

51 - عين الحياه، به فارسي در وعظ و زهد و مذمت دنيا، و بارها در ايران چاپ شده است.



[ صفحه 157]



52- الفرق بين صفات الذات و صفات الفعل، به فارسي

53 - الفوائد الطريفه في شرح الصحيفه الشريفه

54 - المسائل الهنديه. و آن مسائلي است که برادرش ملا عبدالله از هند به او نوشته است.

55 - مرآه العقول، که شرح عربي اصول و فروع کافي است و در چهار مجلد بزرگ در ايران چاپ شده است.

56 - مشکوه الانوار، به فارسي در فضيلت قرائت قرآن و چاپ شده است.

57 - مقباس المصابيح، به فارسي در تعقيبات نماز

58 - ملاذ الاخيار في شرح تهذيب الاخبار

59 - الوجيره، در رجال که در تهران چاپ شده. و غير اينها که رساله هاي متفرقه بسياري در اذن و استخاره و اعتقادات و تحديد کر و تعقيبات و حدود و حکم مال نواصب و ديات و رجعت و رضاع و زکوه و زيارت اهل قبور و سهو و شک و قصاص و کفارات و مقادير و مناسک حج و نماز شب و غير اينها تاليف و اسلام و اهل اسلام را رهين قلم ميمنت شيم خود نموده و بالخصوص کتابهاي متنوعه فارسي او که تاثيرات فوق العاده در قلوب اغلب عوام که آشنا به اصل زبان مقدس عربي ديني نبوده اند بخشيده و هر يکي از آنها بعد از وفات مولفش نيز به نظر حقيقت يک مبلغ جدي کافي بوده است. جزاه الله عن الاسلام و اهله خير الجزاء. [2] .