وحدت و يگانگي محبوب تا آنجا در جذبه انسان اثر مي گذارد که او تمامي محبوبها را کنار مي گذارد و در اثر توحيد در عشق و عشق توحيدي، از حب ذات که فطري اوست، سفر کرده، بدانجا مي رسد که خود را براي محبوب مي خواهد و نه



[ صفحه 60]



آن که محبوب را براي خويش طلب کند، و فقط محبوب را مي نگرد و تمامي دوستان و جمله دوستيها را بخاطر او دوست مي دارد. پس، حب و بغضها همگي براي محبوب و در راه او مي شود و هر کجا نظر مي کند روي دل را به سوي محبوب مي بيند و تنها عکس رخ او را نظاره مي کند و جز صداي روح پرورش، صدائي نمي شنود. و غير از چهره نکويش، منظره اي ديگر به منظر چشم نمي کشاند. از اين روي، قرآن کريم، که زبان دين فطري است، از ابتدا بشر را به محبت خداي نامتناهي مي خواند و او را بدان سوي سوق مي دهد، باشد که چشم و گوش و جان و قلب او را بر غير خدا باز بندد و دريچه جانش را در فضاي لا يتناهي محبت او بگشايد و او را از محبت محبوبهاي محدود و متناهي دور ساخته، به ساحت قدس سبوح لا يزال و قدوس لم يزل، نزديکش نمايد. و لذا در تعريف مومنان که قلبشان سرشار از نور ايمان يار است، مي فرمايد: و الذين آمنوا اشد حبا لله. [1] .

آنها که ايمان دارند از نظر محبت به خداوند شديدترند. چرا که محبت، اخلاص و توحيد را سبب مي شود و آن هنگام است که تمامي حواس و دل و قلب و جان محب از آن محبوب گشته، سراپاي وجودش از او و ياد او پر مي شود. و لذا مي گوئيم که يکي از آثار عشق و محبت، يگانه پرستي و يکتاگزيني است و بايستي گوهر گرانبهاي محبت را تنها نثار محبوبي کرد که از پس آن که چشم و گوش ظاهر را کور و کر نمود، دريچه هاي بصيرت باطني را به روي چشم دل و گوش جان بگشايد تا از سرچشمه حقايق بي انتهايش بهره ور گردد و در فضاي لامکان قربش به پرواز در آيد و در نتيجه با جهان و اسرار نهان آن آشنائي هر چه تمامتر بيابد، و اين حالت خود پديده اي است که تحقق آن با برخورداري از نور دروني دوستداران خدا چندان مشکل نخواهد بود، چرا که خود محبوب درباره آنان مي گويد: و جعلنا له نورا يمشي به في الناس. [2] .

و قرار داديم براي او نوري که با آن در ميان مردم راه مي رود.



[ صفحه 61]



يعني محب با نور محبوب سير و حرکت مي کند. و در جاي ديگر، همين نور را به حيات طيبه تعبير کرده، مي فرمايد: من عمل صالحا من ذکر او انثي و هو مومن فلنحيينه حياه طيبه. [3] .

کسي که عمل صالح انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن، اگر ايمان دارد به او حيات پاکيزه عطا مي کنيم. و اين حيات طيبه عاشق، همان مشي با نور است که در آيه پيش طرح شده که حيات باقي و ابدي و هميشگي و فنا ناپذير مي باشد که برگرفته از نور و حيات ابدي محبوب است.