شيخ اجازه حقير، علامه حبر نحرير، الايه الحجه، شيخ آقا بزرگ تهراني در کتاب الذريعه الي تصانيف الشيعه [1] مي فرمايد: خطبه البيان از خطبي است که مشهور آن را منتسب به امير مومنان عليه السلام مي دانند. از آن نسخه هاي مختلفي موجود است که در زيادتي و نقصان با يک ديگر متفاوتند. تمامتر از اين نسخ نسخه اي است قريب پانصد بيت که بنابر قولي حضرتش در کوفه انشا فرموده و بنابر قولي ديگر در بصره. مرحوم شريف آن را در نهج البلاغه و ابن شهراشوب در مناقب آل ابي طالب در عداد خطبه هاي مشهور آن حضرت ذکر نکرده اند. البته ابن شهرآشوب در کتاب خود خطبه اي به نام خطبه افتخار را ذکر کرده است که در نهج البلاغه يافت نمي شود و ممکن است همين خطبه باشد، زيرا که در آغاز آن قريب هفتاد وصف از اوصاف خود را به عنوان انا کذا، انا کذا ذکر فرموده است. همچنين شيخ سراج الدين حسن بعضي اين نسخه را به



[ صفحه 18]



همراه خطبه اقاليم از کتاب در المنظم نيز نقل کرده است که اين نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوي موجود است که تاريخ کتابت آن در سال 729 ق مي باشد و در رديف کتب خطي بشمار است و در جزء سوم فهرست آن کتابخانه در صفحه 97 خصوصيات آن نگاشته شده است. همچنين نسخه ديگري به خط درويش علي بن جمال الدين مقري در سال 923 ق در 55 ورق نوشته شده است که از موقوفات ابن خاتون است که در سال 1067 ق وقف آستانه مقدسه رضويه گرديده است. مرحوم سيد شبر تمام اين خطبه را در کتاب علائم الظهور خود نقل کرده و حافظ رجب برسي در کتاب مشارق انوار اليقين که در سال 773 ق تاليف کرده قسمتي از آن را نقل نموده است که البته نام خطبه البيان بر آن نيست. [2] در کتاب ينابيع الموده نيز اين خطبه را قندوزي نقل کرده و در بحرالمعارف حاج ملا عبدالصمد همداني نيز آمده است و نسخه مختصر آن را قاضي سعيد قمي رحمه الله در شرح حديث غمامه نقل کرده است. همچنين مرحوم حائري بارجيني يزدي در الزام الناصب سه نسخه از آن را نقل کرده است که يکي از آنها اسامي اصحاب و ياوران حضرت بقيه الله - عجل الله تعالي فرجه - را متضمن است و



[ صفحه 19]



ديگري نامهاي حکام آن حضرت در شهرها مذکور افتاده است. [3] مرحوم حائري يکي را از کتاب در المنظم تاليف محمد بن طلحه شافعي (م 652 ق) نقل کرده و عالم خبير، و متتبع بصير، و فاضل نحرير شيخ محمد رضا طبسي در جلد اول کتاب الشيعه و الرجعه (طبع نجف) اين خطبه را از کتاب دوحه الانوار شيخ محمد يزدي حائري نقل کرده است و خلد مقام، مرحوم ميرزاي قمي صاحب کتاب قوانين در اواخر کتاب جامع الشتات بعضي از فقرات خطبه را ياد آور گشته است. علاوه بر اين، صاحب کتاب عجائب الاخبار، مرحوم سيد حسين بن سيد عبدالجبار توبلي کتکاني بحريني به سند خود اين خطبه را تماما در کتاب خود نقل کرده است که متن ما برگرفته از اين نسخه مي باشد.



[ صفحه 21]