بعد از بررسي هاي فوق، لازم است شکل حکومت اسلامي روشن گردد. [1] حکومت اسلامي، حکومتش است قانوني که تنها قانون در آن حاکم است و همه بخش هاي ديگر آن تنها مجريان قانون

[ صفحه 87]

هستند. در اين حکومت، مردم بر حاکم و کارهاي او نظارت شديد دارند و حتي چنانکه تاريخ نشان مي دهد، گاه به عزل او نيز همت گماشته اند. [2] اين وظيفه در همه امور قانون گذاري، اجرائي و قضائي وجود داشته و از متن اسلام يعني امر به معروف و نهي از منکر [3] و مسئوليت عمومي [4] ، سرچشمه مي گيرد، و بالطبع:

1) در اين کار مردم از توسل به زود خودداري خواهند نمود.

2) در صورت عدم نتيجه ارزش ملايم، از راههاي سخت و انقلابي به اين کار مبادرت مي ورزند. البته با حد اقل زيان و خرابي ممکن.

[ صفحه 88]

در پايان اين گفتار لازم است تذکر دهيم، دولت اسلامي، معني بسيار وسيعي دارد و همه سرزمينهائي را که ملت مسلمان در آن زندگي مي کنند در بر مي گيرد و مرزهاي قراردادي آن را محدود نخواهد کرد. دولت اسلامي در هر جا تشکيل شود، بايد همه ملت هاي مسلمان را از زير بار ستم خارج نمايد.

[ صفحه 91]

[1] چون از حکومت اسلامي، به حکومت خدا بر مردم، تعبير شده است مي بايد اين نکته را روشن کرد که اين نوع حکومت از حکومت هائي چون حکومت فراعنه که آن نيز با قالب خدا بر مردم تجلي ميکرد، فرق گذاشته شود. چرا که در حکومتهائي چون فراعنه، اراده يک فرد بعنوان خدا و يا نماينده او بر همه چيز مردم مسلط بود. اما در حکومت اسلامي اراده فرد مطرح نيست بلکه تنها قانون خدا حکومت مي کند. يعني حکومت قانون خدا بر مردم است. چنانکه قرآن مي گويد: لتحکم بين الناس بما اراک الله. تا در ميان مردم آن چنان که خدا ترا آموخت، حکم نمائي. سناء - 105.

[2] کتاب تنبيه الامه و تنزيه الملا ميرزاي نائيني.

[3] و المومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنکر 72. - توبه.

[4] کلکم راع و کلکم مسئول عن رعيته، همه شما چوپانيد و همه مسئول رمه خويشند.