انسان اعجوبه اي است نيرومند و مختار که به کمک دو عامل که در اختيار اوست، مي تواند به طور قطعي سرنوشت خود و جامعه خود را به هر شکل - عزتمندانه يا ذلت بار - تغيير دهد. اين دو عامل که تاريخ را به وجود مي آورند، و تاريخ را تغيير مي دهند، عبارتند از:

1 - انديشه و فکر

2 - عزم و اراده



[ صفحه 19]



انسان عاقل، در تمام کرده هاي خود بدون استثناء، ابتدا مي انديشد و فکر مي کند. بزرگترين کارها، چون انقلاب پيامبران الهي - تا کوچکترين کارها، چون نوشتن و خواندن اين جملات (مثلا)، همه از انديشه و تفکر منشا مي گيرند. انسان پس از تفکر و بينش، و پذيرش و گزينش يک نوع انديشه مورد علاقه خود، تصميم مي گيرد و اراده مي کند و آن فکر را عملي مي سازد. يعني ريشه و تنه و شاخه تاريخ انسان را به ترتيب، انديشه و اراده و عمل او تشکيل مي دهند. پس انسان بعد از تفکر هر چه را بخواهد اراده مي کند، و هر چه را اراده کند، انجام مي دهد. آري همين انسان است که مي تواند در مقابل تمام مشکلات مقاومت ورزد، تا همه جهان را مسخر خود گرداند. ولي آن هنگام که اين عظمت و اهميت فراموش مي شود، و در اثر بريدن از خدا و چشم داشتن به غير قدرت و رحمت او، انسان خود را گم مي کند، آن گاه عفريت ياس به سراغ او مي آيد و لياقت بي حد خود، و ارزش فوق فرشتگي خويش را از ياد مي برد: نسوا الله فانسيهم انفسهم حشر / 19 خدا را از ياد بردند، خالق و مبدا رحمت و کمالات را از ياد بردند، پس خدا نيز خودشان را از يادشان برد و خويشتن خود را گم کردند. آدمي وقتي خود را گم کرد، در مقابل مشکلات احساس ضعف و زبوني مي کند، تسليم يک ياغي، يا هر نيروي شيطاني مي شود. و گاهي احساس ضعف و ناتواني به حدي مي رسد که دست به خودکشي مي زند. و کدام جهالت بدتر از جهالت انسان به ارزش خويش است؟ اميرالمومنين علي - عليه السلام - فرمود: و کفي بالمرء جهلا ان لا يعرف قدره در جهالت و ناداني شخص همين بس که قدر خود را نداند.



[ صفحه 20]



امام سجاد عليه السلام، چند چيز را به عنوان عوامل پيدايش ياس بر مي شمارند:

1- قطع اميد از رحمت خدا.

2- اعتماد و اطمينان به غير خدا.

3- تکذيب وعده هاي خدا - وسايل الشيعه 520:11.

پس وقتي انسان رحمت خداي خالق و نيروبخش و پشتوانه خود را از ياد مي برد و به موجودي چون خود روي مي آورد، و وعده هاي خدا را، در اينکه عمل کردهاي خاص - خوب يا بد - پي آمدهاي خاص را خواهند داشت، تکذيب مي کند و دروغ مي پندارد، در بن بست ها دچار ياس مي شود.